ما هرگز نمىتوانيم به وراى آثارى كه واقعيت خارج در ذهن ما نقش مىبندد ، نفوذ كنيم » .
در چند مورد از جملات فوق بخوبى روشن مىشود كه اعتقاد به واقعيت براى خود ( جز خود ) حتى خود جينز را هم رها نمىكند ، نهايت امر اينست كه اين واقعيت با وسيلهء ديگرى جز حواس و وسايل منعكسكنندهء واقعيات مطابق ماهيت خود و عينك رياضى در حوزهء درك ما قرار نمىگيرد . پس نتيجهء فلسفهء علمى اين مسئله چنين است كه واقعيت براى ما از كانال يا كانالهاى مشخصى عبور مىكند .
نتيجهء رياضى بودن دستگاه طبيعت پيش از توضيح اين نتيجه ، مجبوريم بيك واقعيت مهمى اشاره كنيم و آن اينست كه يك توجّه مختصر به فرهنگ و معلومات عربستان آن زمان ، بخوبى اثبات مىكند كه آيات فوق كه چهرهء رياضى دستگاه طبيعت را گوشزد مىكند ، نمىتواند ساخته ذهن يك فرد معمولى اگر چه در حدّ اعلاى نبوغ هم فرض شود ، بوده باشد . آيا مردم آن دوران در محيط عربستان ، حتى در رويدادهاى ناچيز زندگانى خود ، حساب و رياضى مىفهميدند آيا اصلا آنان توانايى آن را داشتند كه سر از شكم و زير شكم و خودخواهى خود در آورده و به آسمان بنگرند ، چه رسد باين كه عالم هستى را در برابر عقل و انديشهء خود برنهند و چهرهء رياضى آن را بفهمند آيا اعجازى بالاتر از اين براى قرآن مىتوان تصور نمود كه شخصى پيدا شود و در آن دوران تاريك چنان روشنايى به عالم هستى پيدا كند كه جريان محاسبهء رياضى را در متن آن ، بازگو كند اينست دليل اعجاز قرآن .
بهر حال نتايجى كه براى رياضى بودن دستگاه طبيعت مىتوان در نظر گرفت ، متعدد و متنوع است . ما در اين مورد تنها بيك نتيجهء مهم اشاره مىكنيم و آن نتيجه اينست كه جهان قانون دارد ، لذا فراوانى مجهولات ما در اين قلمرو پهناور دليل بىحسابى جهان نيست . بقول « اينشتين » : « جهان با شناسائى جهان متفاوت است » رويدادهايى كه بظاهر خلاف نظم و هماهنگى مىنمايد ، مستند به موضعگيرى ما و چگونگى قرار گرفتن آن رويدادها در حوزهء ديدگاه ما است . دستورات اكيد

98