بحثى مختصر در استناد نهج البلاغة به امير المؤمنين عليه السلام و نظرى به منابع خطبهء شقشقية سه نظريه در بارهء استناد نهج البلاغه به امير المؤمنين عليه السلام وجود دارد : نظريهء يكم - مقدارى از سخنان نهج البلاغه از امير المؤمنين است و استناد مقدار ديگر به آن حضرت مشكوك است .
نظريهء دوم - بعضى از خطبه‌ها و نامه‌ها مربوط به آن حضرت نيست .
نظريهء سوم - همهء نهج البلاغه بطور قطع از امير المؤمنين است و حتى نبايد در استناد مواردى جزئى از اين كتاب به آن حضرت ترديد كرد .
در بارهء هر سه نظريّه چه بطور منظم و چه بطور متفرقه مباحث فراوانى صورت گرفته است . ما آن مباحث را در اينجا نمىآوريم . تنها به چند مسئلهء مهم اشاره مىكنيم : 1 - اگر اين احتمال را بپذيريم كه شخصى به شرافت و صدق و صفا و معرفت سيد رضى حاضر شود كه گفته‌ها و افكار خود را به على بن ابي طالب ( ع ) نسبت بدهد و در آن نسبت دقت و مراعات كامل از نظر اختلاف روايت در كلمه و جملات هم انجام بدهد و چنين دروغ بزرگ را كه شايد نظير آن را تاريخ معرفت بشرى نشان نداده باشد ، مرتكب شود ، كدامين دليل مىتواند صحت نقل اقوال موثّقترين ناقلان آثار را اثبات كند آيا با پذيرش احتمال فوق ، همهء معارف ما كه با تكيه به صدق گفتار و عدالت شخصيت نقلكنندگان ، ثابت مىشود ، متزلزل نمىگردد قطعا چنين است ، ما ديگر راهى براى درستى نسبت آن معارف نخواهيم داشت . ما نمىدانيم چه مصلحتى بوده است كه سيد رضى را وادار كرده است كه

299