( آيا در روى زمين سير نمىكنند [ به تحقيق در بارهء اقوام و ملل گذشته نمىپردازند ] تا براى آنان دلهايى باشد كه بوسيلهء آنها تعقل نمايند ) .
آيات فراوانى در قرآن وجود دارد كه نادانى را كه از نتايج نيانديشيدن است ، سخت محكوم مىنمايد . مانند : * ( أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِه آلِهَةً قُلْ هاتُوا ) * [1] .
( بلكه اكثر آنان حق را نمىدانند و آنان اعراضكنندگان از حقند ) .
* ( خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِينَ ) * [2] .
( در بارهء مردم با عفو رفتار كن و به نيكىها دستور بده و از نادانان اعراض نما ) .
گروهى از آيات وجود دارد كه به كار نيانداختن حواسّ و وسايل دركشان را شديدا توبيخ مىنمايد . مانند : * ( صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لا يَرْجِعُونَ ) * [3] .
( آن تبهكاران كر و لال و كورند و [ از راهى كه پيش گرفته‌اند ] نخواهند برگشت ) .
* ( قُلْ مَنْ رَبُّ السَّماواتِ وَالأَرْضِ قُلِ الله قُلْ أَ فَاتَّخَذْتُمْ مِنْ ) * [4] .
( بگو به آنان آيا كور و بينا يكى است ، يا ظلمات و نور با هم مساوى است ) .
جلال الدين مولوى در پرتو اين تأكيدات جدّى براى انديشيدن بوده است جملهء نهايى را در بارهء اين عامل سازنده ، مىگويد :
< شعر > اى برادر تو همان انديشه اى ما بقى خود استخوان و ريشه اى < / شعر > انديشه يكى از عاليترين فعاليتهاى مغز است در اين كه جايگاه انديشه مغز است و مغز آدمى بايستى از نظر ارگانيسم ،

[1] الانبياء آيهء 24 .
[2] الاعراف آيهء 199 .
[3] البقرة آيهء 18 .
[4] الرعد آيهء 16 .

156