نشانهء نهايت خشوع در سجده است ) و هنگام سجده هشت استخوان را تكيه گاه ساخته يا اين هشت موضع را بر زمين نهاده بود : پيشانى ، دو كف دست ، دو كاسهء زانو ( قسمتى كه با دست ميتوان آن را بطور محدود حركت داد و به آن كشكك هم مىگويند ) سر انگشتان مهين دو پا يا سرهاى دو شست پا ، و بينى ، هفت موضع اوّل فرض و واجب است ، و بينى بر خاك نهادن سنّت است ، و به اين عمل كه بينى را بر خاك بمالند ارغام گويند و مستحبّ است . سپس آن حضرت سر از سجده برداشت و وقتى راست نشست گفت : « الله اكبر » آنگاه بر جانب چپ خود نشست به اين نحو كه پشت پاى راست خويش را درون پاى چپ يا كف پاى چپ قرار داد ، و در اين حال گفت : « أستغفر الله ربّي و أتوب إليه » ( يعنى : از پروردگارم ميخواهم كه مرا بيامرزد و از گناهانم درگذرد ، و من ديگر بسوى او باز ميگردم ) و در همان حال كه نشسته بود گفت : « الله اكبر » و بسجدهء دوّم رفت ، و همان افعال و اقوالى را كه در سجدهء اوّل معمول داشته بود مجددا بجاى آورد ، و در ركوع و سجود از هيچ جزئى يا عضوى از بدنش براى تكيه دادن يا نگهداشتن عضوى ديگر كمك نگرفت ( بر خلاف آنكه بعضى افراد در ركوع پهلوى خود را بر ذراع و مرفق خويش مىگذارند يا در سجده آرنج خود را بر ران تكيه ميدهند ) بلكه آرنجها و بازوان خود را از دو طرف شانه گشوده و بالاتر از زمين نگه داشته و بر زمين نگذاشته بود با حالتى همچون دو بال گشوده از هم ، به اين ترتيب آن حضرت دو ركعت نماز خواند ، و بعد گفت : اى حمّاد اين چنين نماز كن » .

464