نقصان است پس حقيقة سفيه و جاهل باشد * ( وَلكِنْ لا يَعْلَمُونَ ) * و لكن نميدانند كه هيچ نميدانند اين مبالغه است در تجهيل ايشان چه ضلالة و جهالة جاهل بجهل جازم بر خلاف واقع كه آن را جهل مركب گويند اعظم و اتمست از كسى كه متوقف و معترف باشد بجهل خود چه اين كس بسيار هست كه آيات و نذر نفع به او مىرساند بخلاف اول و فصل اين آيه ( بلا يعلمون ) و آيهء متقدمه بلا يشعرون جهة آنست كه طباق ( لا يعملون ) اكثر است مر ذكر سفه را چه عدم علم ايشان از نقصان عقلست كه آن سفه است و يا بجهة آنكه وقوف بر امور دين و تمييز ميان حق و باطل از آن چيزى است كه مفتقر به نظر و فكر است و اما نفاق و آنچه در او است از فتن و فساد مدرك مىشود بادنى تفطن و تأمل در چيزى كه مشاهده ميگردد از اقوال و افعال ايشان آورده‌اند كه عبد اللَّه بن ابى و متابعان او روزى با أمير المؤمنين عليه السّلام و جمعى از مؤمنان ملاقات كردند و اظهار ايمان نمودند و از روى خوش آمد هر يك را مدحها گفتند و آن حضرت فرمود كه اى ابن ابى از خدا بترس و نفاق مكن او گفت يا ابا لحسن نفاق را بما نسبة مفرما كه ما همچه شما ايمان آورده‌ايم و تصديق برسول كرده‌ايم حقتعالى جهة تكذيب ايشان و تصديق حضرت امير عليه السّلام اين آيه فرستاد كه * ( وَإِذا لَقُوا ) * و چون ملاقات كننده منافقان و مصادفه نمايند * ( الَّذِينَ آمَنُوا ) * آن كسانى را كه ايمان آورده‌اند * ( قالُوا ) * گويند با ايشان از روى نفاق كه * ( آمَنَّا ) * ايمان آورده‌ايم همچه شما و بمحمد ( ص ) و كتاب او گرويده‌ايم و چون اين آيه براى بيان معاملهء ايشانست با مؤمنان و كفار و بيان آنچه قصهء ايشان به آن مصدر است اعنى قوله وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا تا آخر و مساق آن براى بيان مذهب ايشان و تمهيد نفاق ايشان پس موجب تكرير نباشد و لقاء بمعنى مصادفه است يق ( لقيته و لاقيته اذا صادفته و استقبلته و منه القيته اذا طرحته فانك تطرحه جعلته بحيث تلقى ) و بعد از بيان كيفيت ملاقاة ايشان با مؤمنان ذكر كيفيت ملاقاة آنها مىكند باقرباى خود بقوله * ( وَإِذا خَلَوْا ) * و چون خلوة كنند * ( إِلى شَياطِينِهِمْ ) * بسوى ديوان سركش خود يعنى چون جمع شوند در خلوت با اهل كفر كه در اغوا و اضلال و تكبر و عناد از قبيل شيطانند * ( قالُوا ) * گويند از روى اعتقاد * ( إِنَّا مَعَكُمْ ) * بدرستى كه ما با شمائيم يعنى بر دين و كيش شما * ( إِنَّما نَحْنُ ) * جز اين نيست كه ما در گفتار لفظ آمنا * ( مُسْتَهْزِؤُنَ ) * استهزا و سخريه كنندگانيم بمؤمنان و ببايد دانست كه خلا مأخوذ است از خلوت بفلان و اليه ( اذ تفردت معه يا از خلاك ذم اى عداك و مضى عنك و منه القرون الخالية اى الماضية و يا از خلوت منه اذا سخرت منه ) و تعديهء آن بالى جهة تضمين معنى آنهاست چه خلوت با غير مستلزم انهاى حديث است