و بيرون كنيد ايشان را * ( مِنْ حَيْثُ أَخْرَجُوكُمْ ) * از آنجا كه شما را بيرون كرده‌اند يعنى مكه و حضرت رسالت اجراء اين حكم فرمود در روز فتح مكه به كسى كه اسلام نياورد * ( وَالْفِتْنَةُ ) * و شرك آوردن ايشان در حرم و صد ايشان شما را از آن * ( أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ ) * سختتر است بر ايشان از كشتن شما ايشان را در حرم يا محنتى كه ايشان به آن مفتتن ميشوند مانند اخراج از وطن اصعب است از قتل به جهت دوام تعب و محنت و تألم نفس به آن * ( وَلا تُقاتِلُوهُمْ ) * و مقاتله مكنيد با كافران * ( عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ ) * نزديك مسجد الحرام مراد همهء حرم است * ( حَتَّى يُقاتِلُوكُمْ ) * تا وقتى كه ايشان كار زار كنند با شما * ( فِيه ) * در حرم و هتك حرمت آن كنند يعنى شما افتتاح مكنيد بقتال ايشان و هتك حرمت مسجد الحرام * ( فَإِنْ قاتَلُوكُمْ ) * پس اگر ايشان ابتداى قتال كنند با شما * ( فَاقْتُلُوهُمْ ) * پس بكشيد ايشان را و از آن باك مداريد كه ايشان حرمت حرم بر طرف نهاده اند و ابواب مقاتله بر شما گشاده و هتك حرمت حرم كرده * ( كَذلِكَ ) * مانند اينست * ( جَزاءُ الْكافِرِينَ ) * پاداش كافران پس بكنيد با ايشان آنچه ايشان مىكنند با شما * ( فَإِنِ انْتَهَوْا ) * پس اگر باز ايستند از كفر و معاصى * ( فَإِنَّ اللَّه غَفُورٌ ) * پس بدرستى كه خداى تعالى آمرزنده است گناهانى را كه در زمان كفر مرتكب شده‌اند * ( رَحِيمٌ ) * مهربانست كه ببركت اسلام ايشان را بدار السلام رساند ( در كنز العرفان ) گفته كه اين آيه ناسخ هر آيتى است كه امر است بموادعه يا از كف از قتال مانند قوله ودع اذا هم و قوله لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ و امثال آن زيرا كه حيث از براى مكان است و معنى اين كه ( اى مكان ادركتموهم من حل او حرم ) و قبل از اين قتال در حرم حرام بوده بعد از آن منسوخ شد به اين آيه و امثال آن و قوله وَأَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَيْثُ أَخْرَجُوكُمْ يعنى از مكه چه ايشان اخراج رسول كردند و جماعت مسلمانان از حرم و همچنين صدايشان نمودند از دخول حرم در عام حديبيه پس جناحى و اثمى در اخراج ايشان نيست زيرا كه بادى اظلم است و در آيه دليل است بر وجوب اخراج كفار از زمين مكه كقوله حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ و سنت نيز بر اين وارد شده و هو قوله ع لا يجتمع فى جزيرة العرب دينان و نيز دلالتست در آن بر قبول توبه قاتل بعمد زيرا كه در او بيان فرموده كه قبول توبهء مشرك ميفرمايد و شرك اعظم از قتل است بعد از آن غايت وجوب قتال را بيان مىكند بقوله * ( وَقاتِلُوهُمْ ) * و قتال كنيد با مشركان * ( حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ ) * آن غايت كه فتنه نباشد يعنى اثر شرك نماند كه موجب فتنه است