بلكه از يك نظر اين همه حواس ومشاعر وعقول آدميان با آن وسايل شگفت انگيزى كه براى شناسايى حقايق تعبيه كرده است ، از شناختن ذوات اشياء محروم مانده است ، زيرا آن چه كه در قلمرو انسان وجهان نصيب معرفت ما گشته است ، مخلوطى از بازيگرى وتماشاگرى انسانها ووسايل آنان در بارهء حقايق انسانى وجهانى بوده است .
من هيچ يك از اشكالات را كه در بارهء شناسايى ذات اشياء مطرح مىكنند ، در نظر نمىگيرم ، بجز همين بازيگرى وتماشاگرى چند درجه‌اى انسان را كه معارف او را تحصيل مىنمايد .
وبه عبارت كلىتر اين منم كه با اين ساختمان مخصوص حواس ومغز از اشياء خارجى معرفت معينى را به دست مىآورم .
مرتفعترين كوه را از دور كوچكترين تپه مىبينم ودر حد معينى از موج صدا را مىشنوم . . . با اين حال كه من آلات وابزار معين ومحدودى براى معرفت دارم چگونه مىتوانم ذات بارى را كه ما فوق فعاليتهاى آن ابزار وآلات است درك كنم به اضافهء اين كه ذهن انسانى موقعى كه مىخواهد يك شىء را به عنوان واقعيت خارج از خود درك كند ، نخست يك يا چند مقولهء عمومى مانند امتداد وكميت وكيفيت را به آن واقعيت مىپوشاند وسپس آن را براى خود مطرح مىكند ، در صورتى كه مطابق دلايل قطعى عقل ونقل خداوند ما فوق كميت وكيفيت است .
نوع دوم - انديشه وبحث وگفت گوهاى غير مستقيم در ذات خداوندى است ، مانند تفكر در رابطهء او با جهان هستى ، چگونگى او در ما فوق زمان ومكان وبه طور عموم چگونگى منفى شدن هر گونه پديده ها وخواص جسمانى از او . . . اين نوع دوم از ذات جويى مورد ابتلاى اكثريت انسانها است ، اگر چه در ظاهر امر چنين مىنمايد كه اينان در مسائل ديگرى غير از ذات خداوندى مىانديشند . زيرا انديشه در باره رابطه ى خداوند با جهان هستى در موقع تحليل به صورت زير در مىآيد :
1 - جهان هستى كه عبارت است از اين اجسام وپديده ها وروابطى كه ميان

70