گنجايش آن را ندارد .
هم چنان حيات طبيعى از ديدگاه حيات واقعى جز جماد متحرك چيز ديگرى نمىتواند بوده باشد .
اين كه مىگويم مرگ زودرس به سراغ كسانى خواهد آمد كه مىخواهد از جهان مادى براى خود مايهء حيات تهيه كنند ، مقصود آن نيست كه بر زمين دراز مىكشند وچشمان خود را مىبندند ونفس نمىكشند ، بلكه بالعكس غالبا چنين است كه غوطه وران در زندگانى حيوانى به مقتضاى بىاعتنايى به اصول وايده هاى انسانى داراى جنب وجوشبا حرارتتر وبيشتر از انسانىهايى كه در زمينهء اخلاق واصول فضيلت وشرافت قدم بر مىدارند ، هستند .
ما خود شب وروز مىبينيم كه بيش از سه يا چهار ساعت خواب ندارند ، حتى همهء آن سه يا چهار ساعت هم در خواب حقيقى نمىگذرد ، بلكه دقايق زيادى از آن ساعات چه پيش از خواب وچه بعد از آن دامنهء تلاشها وجنب وجوشهاى بيدارى يا آغاز آنها است . به اضافهء اين كه در همان حال خواب هم پديده هاى گوناگون اعم از قابل محاسبه وغير قابل محاسبهء عالم بيدارى راحتش نمىگذارند وبه سراغش مىآيند .
اما بيدارى اين اشخاص خيلى تماشايى است ، زيرا تمام تكاپو وفعاليتهاى آنان از جماد شروع شده ودر جماد ختم مىگردد ، روحشان در مسير خود بهر نقطه‌اى كه مىرسد ، اگر زنده ترين زنده ها بوده باشد ، تا آن را نخشكاند ونسوزاند وبه خاكستر مبدل نسازد ، از آن نقطه نمىگذرد ، درست طرف مقابل كسانى هستند كه بهر چيز بنگرند حياتى به آن مىبخشند اگر چه جامدترين جامدها بوده باشد .
چرا چنين ؟ پاسخش همان است كه جلال الدين در بيت مورد تحليل آورده است ، اگر در درون آدمى حركات وجنب وجوش به ايده وآرمانى مستند نباشد ، بدون ترديد زندگى او محصول جبر عوامل ناخود آگاهى است كه از طبيعت يا امثال

286