به عنوان زيبا دوستى گرفته تا هنرهاى گوناگون وبالاخره عامل دين را براى خود وسيله‌اى قرار مىدهد واز واقعيات فرار مىكند .
اين داورى به هيچ وجه با واقعيت تطبيق نمىكند ، زيرا نخست اين مسئله را بايد در نظر بگيريم كه فرق زيادى وجود دارد ميان علت اصلى يك جريان وفايده‌اى كه مىتوان از آن بهره بردارى نمود . شما در باغچهء خانه تان گل زيباى گران قيمتى را مىكاريد وگربه‌اى كه گرماى تابستان ناراحتش كرده از بالاى ديوار سايه آن گل زيبا را مىبيند وپايين مىآيد ودر سايهء شاخه وبرگ وگل پهن مىشود وساعتى آسايش مىكند ، آيا صحيح است كه بگوييم : هدف شما وعلت اصلى آن كه شما پولى خرج كرده وروزها وشايد ماه ها زحمت كشيده گل زيبايى را پرورده‌ايد ، همان آسايش گربه در سايهء آن است ؟ لباسهايى را كه پوشيده‌ايد ، براى حفظ بدن از ناملايمات جوى است ، فرض كنيم كه سيل خروشانى در معرض ورود به خانه شما است ، وشما چيزى نداريد يا آن چه داريد براى جلو گيرى سيل از ورود به خانه كفايت نمىكند ، مجبور مىشويد كه لباس خود وخانواده تان را به جاى گونى ريگ در جلو گيرى از سيل مورد بهره بردارى قرار بدهيد .
اين دو مثال اگر چه صد در صد با مسئله ما تطبيق نمىشود ، ولى براى توضيح علت اصلى يك شىء وفايده عارضى آن مناسب به نظر مىرسد ، اين حماقت كه قرآن وساير شعاير دينى وبه جاى آوردن دستوراتش علت اصلى دين تلقى شود ، سابقهء ديرينه‌اى دارد ، ودر خود قرآن در چند آيه مورد توبيخ قرار گرفته است ، مانند آن آيه كه مىگويد : وقتى كه ضررى به انسان متوجه شود به خدا مىگرايد ودست به دعا بلند مىكند لذا جلال الدين در ابيات مورد تحليل مىگويد : اگر تو قرآن را براى رفع ملالت خاطر مىخوانى چه تفاوتى با كليله وشاه نامه خواندن دارد ؟

24