يقال : هذا رجل ناهيك من رجل . يعنى بعظمته و جودته و غنائه ، ينهاك عن أن تطلب غيره . و نصب جمعا ، اما لإيصال الفعل ، او لنزع الخافض ، على المذهبين .
پس مىگويد : كه اين حضرت جمع من ، چه بزرگ جمعى است كه از غايت بزرگيش و كثرت فايده هايش ، نهى كننده است تو را از تطلَّع به چيزى يا مقامى ديگر ، چه او جمعى است كه تفرقه اى كه در پيمودن و تحديد كردن مكان قياس گرفته ، اعنى محدود و محصور ، يا در جدا كردن زمان موقّت معيّن محدود ، حاصل است ، در اين حضرت جمع من نمىگنجد ، يعنى مكان براى آن كه محدود است ، تفرقه و دويى ميان حدّ و محدودش ثابت است ، و زمان هم به حكم آن كه موقّت است ، فارق است ميان ماضى و مستقبل ، و دويى در وى ثابت ، و اين جمع من جامع همه تفرقه هاست و حكم تفرقهء زمان و مكان اصلا در وى مؤثّر نيست ، و حكم ايشان در وى نافذ نى ، و حكم اين جمعيّت من در هر دو نافذ است و به همه محيط است ، و فرداى او عين دى و امروز است ، و دى او عين نوروز ، قربش عين بعد ، و او به هيچ مقيّد نيست و عين همه او است ، بل همه اجزاى اويند و صور و محال تنوّعات ظهور او ، و هر اثرى كه در عالم كه مقيّد است به زمان و مكان و حكم تفرقهء ايشان ، حاصل آمده است و مىآيد از معجزات انبيا و كرامات اوليا همه اثر آن حضرت جمع من است ، و اثر حكم و تأثير او به سرايتش در ذات و صفات هر يك از اين انبيا و اوليا ظاهر .
< شعر > بذاك علا الطوفان نوح و قد نجا به من نجا من قومه في السّفينة < / شعر > به آن جمعيّت من و اثر سرايت او بود در شيخ المرسلين نوح - عليه السلام - كه بالا آمد از آب طوفان و در زير آن آب غرق نشد ، و به تحقيق نجات يافت به مدد نوح و دعاى او هر كه برست از قوم او در كشتى . در اين بيت تضمين اين آيت فرموده است كه : * ( فَأَنْجَيْناه وَمن مَعَه في الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ . ثُمَّ أَغْرَقْنا بَعْدُ الْباقِينَ ) * [1] .

[1] الشعراء ( 26 ) آيهء 119 و 120 .

637