از جهت معنى اين تساوى و عدم تفاضل ، نهى فرمود ما را بهترين خلايق ، مصطفى - صلَّى الله عليه و سلَّم - از تفضيل خودش بر يونس - عليه السلام - از آن جهت ، كه معراج يونس در زير زمين و بطن حوت بود ، و معراج او - صلَّى الله عليه و سلَّم - بالاى آسمانها ، با آن كه مصطفى - صلَّى الله عليه و سلَّم - اهل بود مر تفضيل را بر يونس - عليه السلام - : چه مصطفى - صلَّى الله عليه و سلَّم - مركز و اصل اين دايره بود ، از آن وجه كه مقام أو أدنى و حضرت احديّت جمع كه اصل و منشأ اين دايرهء وجودى جمعى است ، به وى - صلَّى الله عليه و سلَّم - مخصوص بود ، الا آن كه ظاهر اخبار از اسرا و معراج او - صلَّى الله عليه و سلَّم - از مقام نبوت و رسالت بود ، و غايت حقيقت نبوت و رسالت و احكام ايشان ، از اين دايره تجاوز نمىكند و حكم مركزيّت و فضيلت او خارج است از آن احكام و فهم اغلب حاضران و مخاطبان بر احكام نبوت و رسالت و وصول به كمال ، به سبب آن اسرا و معراج ، مقصور بود و از آن جهت كه مفهوم ايشان بود هيچ تفاضل نبود ، لا جرم از تفضيل نهى فرمود اعتبار به فهم اعم و اغلب .
< شعر > أشرت بما تعطى العبارة و الَّذي تغطَّى فقد أوضحته بلطيفة < / شعر > اشارت كردم به آن چه از معانى توحيد و مقام و كمال در عبارت مىگنجيد و آن چه سخت پوشيده بود ، آن را به لطيفه اى و مثلى و مسأله اى ، آشكارا كردم و الحرّ يكفيه الإشارة و اللَّطيف تغنيه اللطيفة . و گوييا آن معنى پوشيده ، سرّ حال و حقيقت آن است كه در حكم ماضى و مستقبل و زمان پنهان و موحّد و جامع كثرت ايشان است ، و اين حقيقت حال و آن ، صورت سرايت جمعيّت وجود و هويّت است در زمان ، چنان كه عدل صورت اوست در مكان و ما حواه ، و هر چه از كواين و احوال كه در زمان به ماضى و مستقبل تعلَّق گرفته است ، جمله به نسبت با ( حضرت [1] جمعيت و اين صورت او كه حال و آن است ، يكسان است و حاصر .

[1] جملهء واقع در پرانتز در نسخهء - م - نيست .

525