فرج المهموم 161 - 162 ظاهرا تأليف مورد بحث " تكملة تاريخ الطبري " ( درباره آن نك‌ : سزگين 1 / 327 ) نيست زيرا " تكمله " از خلافت المقتدر ( حكومت از 295 - 320 ) آغاز مى شود ; در حالى كه قطعه فرج المهموم ( كه ابن طاووس درباره آن مى گويد از مجلد دوم اخذ شده ) مربوط به صاحب الزنج ( فعاليت بين 255 - 270 ) مى باشد . از آنجا كه مجلد اول " تكملة " باقى مانده ( تحقيق : آلبرت يوسف كنعان ، بيروت 1959 ) اصولا نقل فرج المهموم بايد در مجلد بعدى باشد ; اما اين نامحتمل است كه چنين مجلدى داراى موادى درباره حوادثى مربوط به زمانى قبل از آنچه كه حوادث آن در مجلد اول آمده باشد . بنابراين چنين به نظر مى رسد كه نقل مزبور از يكى از چندين تأليف تاريخى ديگر منسوب به الهمذانى كه همه آنها مفقود شده ، باشد ( نك‌ : 3 . n , 292 . p , Historiography , Rosenthal ) . مق‌ : - › غرر المعارف 601 . * + تاريخ / أبو الثناء حماد بن هبة الله الحرانى ( م 598 ) فرج المهموم 202 - 203 متن نقل شده در فرج المهموم وفرج المهموم * برگهاى 135 - پ تا 138 - ر تصحيف شده است . عبارت در فرج المهموم چنين است : ورأيت في تاريخه الذى يسمى جراب البيت [ بجاى " السيف " ؟ ] اما ذكره حماد بن عبد الله الحرانى في شرحه لكتاب ثابت بن قره .
عبارت فرج المهموم * : ورأيت في تاريخه جواب السنة ابن البنا [ كذا في الاصل ] حماد بن هبة الله الحرانى في شرحه ثابت بن قرة . ترجمه ء Matar ( ص 234 ) از اين عبارت قانع كننده نيست . شايد مفهوم اين عبارت آن باشد كه ابن طاووس از شرح حال ثابت بن قره كه در تاريخ حماد بن هبة الله الحرانى ( درباره او نك‌ : صفدى 13 / 154 وارجاعات همانجا ) وجود داشته نقل مى كند . متنى كه در ادامه عبارت مذكور آمده مربوط به جزئيات زندگى ثابت وتاريخ وفات او ( 288 ) مى باشد . حماد مؤلف يك تاريخ ( گمشده ) حران است ( نك‌ : 466 . p , Historiography , Rosenthal ) كه محل مناسبى براى شرح حال ثابت بن قره مى باشد .

561