نزديك صوفيان ، واردى است غيبى كه از عالم علوي گاه گاه به دل سالك فرود آيد ودر آمد [ و ] شد بود تا آن گاه كه أو را به كمند جذبهء الهى از مقامي أدنى به أعلى كشد . ومراد از مقام مرتبه‌اى است از مراتب سلوك كه در تحت قدم سالك آيد ومحل استقامت أو گردد وزوال نپذيرد . پس حال كه نسبت به فوق دارد ، در تحت تصرف سالك نيايد ، بلكه وجود سالك محل تصرف أو بود ، ومقام كه نسبت به تحت دارد ، محل تصرف سالك بود ، واز اين جهت صوفيان گفته‌اند :
« الأحوال مواهب والمقامات مكاسب » واختلاف أقوال مشايخ در أحوال ومقامات از اينجاست كه يك چيز را بعضي حال خوانند وبعضى مقام ، چه جمله مقامات در بدايت حال باشند ودر نهايت مقام شوند . » [1] عرفا ومتصوفه مسلمان از دير زمان رساله ها ونوشتارهايى براي بيان اين مقامات ومنازل سامان داده‌اند ، كه تاريخ نخستين مكتوبات در اين باره به قرن سوم هجرى مىرسد . پاره‌اى از اين رساله ها عبارتند از :
1 - مواطن العباد ، نوشتهء محمد بن إبراهيم أبي حمزه ( ف ، 289 ق ) . [2] 2 - مقامات القلوب ، نوشتهء أبى الحسين نوري ، ( ف ، 295 ) . [3]

[1] مصباح الهداية ، ص 125 .
[2] فهرست ابن نديم ، فن پنجم از مقالهء پنجم ، ص 237 .
[3] سزكين : 1 - 4 ، ص 136 .

7