رفتن به مقام ومنزل بالاتر برايش درست نمىشود ، همچنان كه تا هر كس به قناعت متحقق نشود ، وقناعت در أو ملكه نگردد ، برايش توكل درست نشده [ وترقى به آن مقام برايش محال است . ] وهر كس تا متحقق به حقوق توكل نشود تسليم برايش درست نمىشود ، وهمينطور در تمامى مراسم ومنازل ومقامات . » [1] وقشيرى در رسالهء معروف خود مىنويسد : « مقام آن بود كه بنده به منازلت متحقق گردد بدو ، به لونى از طلب وجهد وتكلف ، ومقام هر كسى جاى ايستادن أو بود بدان نزديكى وآن چه به رياضت بيابد ، وشرط آن بود كه از اين مقام به ديگر نيارد تا حكم اين مقام تمام به جاى نيارد . » [2] امّا تفاوت مقام ومنزل با حال آن است كه مقام كسبى است وسالك بايد با رياضت ومجاهده مقامي را به دست آورد ودر آن بماند وچون شرطهاى آن را به جاى آورد به مقام ديگر رود ، اما حال وارد غيبى است وحالتي است كه در دل سالك مىافتد ومانند برقى مىگذرد ودوام ندارد .
عز الدين محمود كاشاني در مصباح الهداية ، كه ترجمه‌اى از عوارف المعارف أبو حفص سهروردى است ، مىنويسد : « مراد از حال

[1] اصطلاحات الصوفية ، ص 87 - 88 .
[2] ترجمهء رسالهء قشيريه ، ص 91 با تصحيح واستدراكات بديع الزمان فروزانفر ، مركز انتشارات علمي وفرهنگى .

6