دانش و شناخت ضرورى در مورد منافقين را در اختيار مؤمنين و مسئولين و دستگاههاى حفاظتى و امنيتى مىگذارد . البته ايشان اين بصيرت را تا حدّ زيادى مرهون امام على ( عليه السلام ) و خطبه هاى اوست .
هنر حضرت آيت الله منتظرى كه به تفسير او امتياز ويژه‌اى بخشيده اين است كه صفات منافقين را از حدّ صفات صرفاً اخلاقى و فردى فراتر برده و عملكرد آنها را هم در قالب شخصى و هم در دستگاه حكومتى نشان مىدهد . خطبه منافقين را بيشتر شارحان در قالبهاى شخصى و صفات فردى توضيح داده‌اند ، و شايد نخستين بار است كه شارحى علاوه بر آن كه به آن به مثابه يك جريان مىنگرد و از بعد فردى آن هم غفلت نمىكند ، از ديدگاه حكومتى و اجتماعى و كلان ، نقش منافقين را با الهام از نهج البلاغه بيان مىكند ، و حتى در ديدگاهى وسيع تر روشهاى منافقانه استعمار را در كشورهاى ديگر بيان كرده و صفات منافقين را بر آنها و روشهاى آنان نيز منطبق مىسازد ; و نشان مىدهد كه سخن امام على ( عليه السلام ) در مورد منافقين ، هم مصداق فردى و شخصى دارد هم مصداق كلّى ، و هم در مقياس ملّى و هم در مقياس بين المللى كاربرد دارد ; و اگر كسى روش منافقين را بشناسد و آن را صرفاً منطبق با فرد نكند ، بلكه به مثابه يك دانش سياسى در مواجهه هاى فردى و ملّى و جهانى به كار بندد ، قادر است در برابر هر نوع خصمى نسبت به شگردهاى منافقانه آن مصونيت يابد .
بهره گيرى شارح از تجارب سياسى خود را در فرازهاى گوناگونى مىتوان مشاهده كرد . شرح خطبه 199 عبده كه درباره « امانت » به عنوان يك مقوله اخلاقى سخن مىگويد و آن را به مقولات حكومت ، مقام و مسئوليت تعميم مىدهد ، نمونه‌اى از تلفيق اخلاق با سياست و حكومت است ، و تنبّه به اين كه اخلاق صرفاً جنبه فردى ندارد و براى مردم عادى نيست و پست و مقام خود يك مسئوليت است .
5 - حقيقت آزادگى : تدريس اكثر مطالب اين كتاب در ايام اقتدار و بسط يد بوده‌است . چه بسيارند رجالى كه تا بيرون از دايره قدرت قرار دارند پرخاشگر ، انقلابى ، آزادى خواه ، اصلاح طلب و مردمدارند ، ليكن از هنگامى كه به قدرت

50