نوپاى اسلامى و تغيير چهره ها و رخنه فرصت طلبان ، دسيسه منافقان ، فريفتگى قدرت و غنيمت در ياران پيامبر و عهده دارشدن حكومت پنج ساله و پيش از آن دوران بيست و پنج ساله كناره گيرى و عرفان و نيايش هاى شبانه و . . . همه و همه را تجربه كرده بود . از همين رو كسى هم كه در متن مبارزه ، در مقام علميت و فقاهت ، در متن سياست و حكومت ، در كنار منتقدين و در وادى تهذيب و . . . بوده ، به سبب شباهتى افزونتر دركى دقيق تر از كلام و رفتار امام على ( عليه السلام ) خواهد داشت .
غالب مفسران نهج البلاغه يك بُعدى بوده‌اند ، يا فقط عالم بودند يا فقط عارف يا سياستمدار يا مبارز ; و به هرحال يك يا دو ويژگى از اين قبيل را واجد بوده‌اند ، امّا شارح ارجمند اين كتاب جامعيتى دارد كه به او توانايى درك و تبيين ابعاد نهفته اين كتاب را مىبخشد . شرح خطبه شقشقيه و شرح خطبه پنجم و ششم از جمله نمونه هايى است كه نشان مىدهد كسى كه خود در متن سياست بوده سخن امام ( عليه السلام ) را چگونه درك مىكند . البته در اين موارد ، زمان و سال ايراد شرح خطبه نيز در خور توجّه‌است . در موارد عديده‌اى نيز توصيه هاى متناسبى را از كلام امام براى مسئولان و زمامداران برگزيده و بيان كرده و تجارب امام على ( عليه السلام ) را در دوره كوتاه حكومتش به آنان انتقال مىدهد و با نگرشى حكومتى و عينى به تفسير سخنان امام مىپردازد .
3 - مبانى موضع گيريهاى فقيه عاليقدر در نهج البلاغه : مبناى بسيارى از ديدگاهها و عملكردها و مواضع آيت الله منتظرى را در طول ساليان پس از انقلاب در خلال درسهايى از نهج البلاغه كه در فاصله سالهاى 1359 تا 1365 ايراد مىگرديد ، مىتوان فهميد ; مانند مواضع وى در امور زندانها ، كه مبانى اين مواضع را علاوه بر كتب فقهى ايشان مانند « دراسات فى ولاية الفقيه » ( مبانى فقهى حكومت اسلامى ) در اين كتاب نيز مىتوان ديد .
پايه موضع گيريهاى آيت الله منتظرى نسبت به اشخاص را هم مىتوان از اين كتاب دريافت ، از جمله درسهاى خطبه منافقين ( خطبه 194 عبده ) و مشخصاً در مورد عيب جويى از افرادى كه سابقه نيكويى نداشته امّا توبه كرده و حقيقتاً

48