با من بيعت كند به شرط اين كه عليه مسلمانان قيام نكند و فتنه نينگيزد به حال خود واگذاريد » .
او حتى بالاتر از اين ، حرمت و آزادى و استقلال افراد را چنان محترم مىداشت كه در لحظات حساس و خطير جنگ نيز آن را ناديده نمىگرفت و مردم را در اين كه در جنگها به لشكر او بپيوندند يا نپيوندند تحت فشار قرار نمىداد ; با آن كه مردم با او بيعت كرده بودند و اطاعت از او واجب بود ، در جنگ صفّين همه را آزاد گذاشت تا هر كس مايل بود به صفّين برود و سهم مردان جنگى را از بيت المال بگيرد . امام حتى براى آنان كه از مرگ بيمى نداشتند امّا به هر دليل رغبتى به جنگ با معاويه نيز نداشتند راه سوّمى نشان مىداد كه از خانه نشينى بگريزند و بر خلاف ميل خويش هم به جنگ نروند ; امام فرمود : « هر كس ميل دارد مىتواند به نيروهايى كه در مرزهاى ايران و خراسان با كفار مىجنگند ملحق شود » . او چند تن از سران لشكر را به خراسان فرستاد تا خوارزم را فتح كنند . چندين شهر از جمله خوارزم و فرغانه در زمان خلافت امام على ( عليه السلام ) گشوده شد .
امام على ( عليه السلام ) ميان آزادى فردى و آزادى جامعه تفاوت مىگذاشت و حدود آن را به دقت رعايت مىكرد ، به نحوى كه آزادى فرد مادامى كه به امنيت جامعه آسيب وارد نمىكند نبايد تحديد شود ; ( 1 ) و به گفته استاد شهيد مرتضى مطهرى : خوارج كه به امام مسلمين در هر كوى و برزن افترا بستند و هتك حرمت كردند و جوّسازى نمودند ، مورد تعرض قرار نگرفته و آزاد بودند و حتى حقوق آنها از بيت المال قطع نشد ، تا وقتى كه دست به شمشير بردند . از هنگامى كه به شرارت و كشتار دست زدند ، هزاران تن از خوارج را از دم تيغ گذراند . ( 2 ) اخلاق سياسى امام در حكومت نيز چون بيانيه‌اى عليه سياستمداران و حتى بسيارى از زمامداران مدّعى پيروى او در همه ازمنه تاريخى است . او به مردمى كه در شهر انبار به پيشوازش آمده بودند و به رسم ساسانيان در ركاب او

1 - ن . ك . مرد نامتناهى ، حسن صدر . 2 - جاذبه و دافعه ، مرتضى مطهرى ، ص 143 تا 149

39