2 - مقدّمه دوّم اين كه اگر جنبه روحى و قواى انسان را بررسى كنيم ، قواى انسان سه دسته و انسان داراى سه روح است ، البته ما سابقاً گفتيم اين كه انسان داراى سه روح : نباتى ، حيوانى و انسانى باشد غلط است ، بلكه انسان داراى يك روح كامل است كه در اين روح كامل به تنهايى هر سه روح مندرج است ; يعنى تمام قواى نباتى نظير رشد و نمو و تغذيه ، و قواى حيوانى نظير احساس و توليد مثل و امثال آن در ما نيز وجود دارد ، و در ما علاوه بر قواى نباتى و حيوانى قوّه تميز و ادراك و عقل نيز وجود دارد ، ولى اين طور نيست كه هر يك از ما داراى سه موجود يا سه شخصيت باشيم بلكه يك موجوديم ، درنهايت يك موجود كامل كه تمام قواى نباتى و حيوانى را به علاوه قوّه انسانى كه همان قدرت تميز و عقل و ادراك است دارا مىباشيم .
قواى ادراكى اى كه ما داريم هم مُدرك ظاهرى است و هم مُدرك باطنى ، مدرك ظاهرى همين حواس پنجگانه است ، و مدرك باطنى نيز پنج حسّ است : يكى حسّ مشترك كه مدرك صورتهايى است كه به وسيله حواسّ پنجگانه ادراك شده و در خزانه نفس موجود است ، و ديگرى قوّه خيال كه محل نگهدارى همان صُوَر مدركه است ، و يكى قوّه واهمه كه مدرك امور معنوى است نظير دوستى ، دشمنى ، لذّت ، تنفر و . . . ، و يكى قوّه حافظه كه انبار معنويات است ، و ديگرى قوّه متصرّفه كه تركيب صورتها و معانى يا صورتها را با صورتها و معانى را با معانى انجام مىدهد ، مثلا دشمن دانستن گرگ تركيبى است از صورت و معنا .
3 - مقدّمه سوّم درباره ملائكه است ، سابقاً در همين خطبه گفتيم كه ملائكه عبارتند از قواى غيبى كه جنود و واسطه فيض حق تعالى در اين عالم هستند ، و ممكن است بعضى از اين قواى غيبى از مجرّدات كامل و از عالم عقول باشند ، و بعضى مرحله تجرّد ناقص ترى داشته باشند ، و گفتيم به حسب روايات حتّى از

378