باطنى و عقل كامل است . و در عقل ممكن است به قدرى ارتقاء پيدا كند كه مانند نبىّ اكرم ( صلى الله عليه وآله و سلم ) عقل كلّ شود و به جايى رسد كه ملائكة اللّه هم در مقام ادراك ذات و صفات حق نتوانند به آن مقام برسند ; اين عظمت قدرت حق تعالى را مىرساند .
به اصطلاح فلاسفه خداوند متعال در قوس نزول ، خلقت را از عقل شروع مىكند : « اوّل ما خلق اللّه العقل » ( 1 ) اوّلين مخلوق خدا عقل است ، كه به آن عالم « جبروت » مىگويند ، و پس از عالم عقل عالم مثال قرار دارد كه عالم « ملكوت » نام دارد و متوسط بين عالم عقل و عالم مادّه است ، و بعد از عالم ملكوت عالم « ناسوت » كه عالم مادّه است قرار دارد . در قوس نزول به اصطلاح فيض حق تعالى از عقل به ناسوت مىرسد .
يك قوس صعودى هم هست كه در مقام تكامل ، خاك كه پست ترين موجود عالم مادّه است تكامل پيدا مىكند تا به مرحله مثال مىرسد . همان قواى ظاهرى و باطنى كه ما داريم نمونه عالم مثال است ، و سپس ارتقاء پيدا مىكند به عقل با همه مراتبى كه دارد . بنابراين فيض خدا هيچ گاه منقطع نمىشود ; چنانچه قوس نزولى هست و به ناسوت مىرسد ، ناسوت هم قابل ارتقاء و تكامل است تا به عقل برسد . اين حركت تكاملى هم دائماً وجود دارد . اين عالم مادّه در اثر حركت جوهرى ذاتى كه دارد اين ارتقاء و تكامل را پيدا مىكند كه مادّه تبديل به عقل مىشود .
پس يك منظور اين است كه خدا خواسته قدرت خود را به ما تفهيم كند .
2 - نكته ديگر اين كه خدا مىخواسته تذكّر دهد كه اى انسان تو با اين كه خاك بودى به قدرى تو را ارتقاء داديم كه ملائكة اللّه مأمور سجده تو شدند و تو بر ملائكه

1 - بحارالانوار ، ج 1 ، ص 97 ، حديث 8 ; ج 54 ، ص 309 و 363 ; و در بعض روايات دارد « اوّل ما خلق اللّه نورى » ( ج 1 ، ص 97 ، حديث 7 ) ; و همچنين در بعض روايات « النّور » يا « نور النّبىّ » يا « نوره مع انوار الائمة » و . . . دارد كه مرحوم مجلسى در ج 54 بحار چاپ بيروت در ص 309 ميان اين روايات جمع كرده است .

350