نزديك ترم و موجودات مجرّد كامل تر از موجودات مادّى هستند و در بين موجودات مادّى هم هر كدام لطيف تر باشند كمالشان بيشتر است . روحيه خودبينى و خودمحورى كه در بعضى ماها ديده مىشود ، منشأ آن همين روحيه شيطان است كه چه بسا انسان حاضر نمىشود حرف حقى را بپذيرد و تسليم حق گردد .
مقايسه خاك و آتش توسّط شيطان « وَاسْتَهْوَنَ خَلْقَ الصَّلْصَالِ » ( و كوچك شمرد خلقت گل خيلى خشك شده را . ) اشتباه شيطان اين بود كه آتش را با خاك مقايسه كرد . حالا در اين مقايسه ممكن است يك كسى بگويد كه آتش لطيف و خاك كثيف تر است ، اما در جواب اين مقايسه بايد گفت كه كمال حضرت آدم به آن روح مجرّد و كاملى بود كه داراى علم و ادراك بود ، همان طورى كه خداى تعالى در قرآن مىفرمايد : ( و علّم آدم الاسماء كلّها ثمّ عرضهم على الملائكة ) ( 1 ) خداوند به آدم تعليم اسماء كرد سپس آنها را بر ملائكه عرضه كرد . يعنى موجود خاكى در مقام تجرّد به جايى مىرسد كه علم و كمال و احاطه به موجودات و حقايق عالم پيدا مىكند . لذا شيطان اينجا اشتباه كرد كه خاك و آتش را با هم مقايسه كرد ، و اگر كمالات حضرت آدم را در مقايسه به حساب مىآورد چنين اشتباهى را مرتكب نمىشد .
بعضى ها خواسته اند بگويند اصلا خود خاك بر آتش فضيلت دارد و شيطان بى جهت اين دو را با هم مقايسه كرد ، براى اين كه خاك منشأ بركات است چرا كه در خاك درخت و گياه مىرويد ، اما آتش آنها را مىسوزاند . پس خاك كه سبب نشو و نمو و كمال نباتات و حيوانات و انسانهاست ، بر آتش كه سبب فنا و نابودى آنها مىشود مقدّم است . و اگر شما امانتى را به خاك بسپاريد نگهدارى مىكند ، اما اگر

1 - سوره بقره ، آيه 31

331