بزرگ انسانى از زمان صدور آن تا هرچه تاريخ به پيش رود و هرچه جامعه ها بهوجود آيد و دولت ها و ملّت ها متحقّق شوند ، و هرقدر متفكران و فيلسوفان و محققان بيايند و در آن غور كنند و غرق شوند .
هان ! فيلسوفان و حكمت اندوزان بيايند و در جملات خطبه اوّل اين كتاب الهى به تحقيق بنشينند و افكار بلندپايه خود را به كار گيرند و با كمك اصحاب معرفت و ارباب عرفان اين يك جمله كوتاه را به تفسير بپردازند و بخواهند به حق وجدان خود را براى درك واقعى آن ارضاء كنند ، به شرط آن كه بياناتى كه در اين ميدان تاخت و تاز شده‌است آنان را فريب ندهد و وجدان خود را بدون فهم درست بازى ندهند و نگويند و بگذرند ، تا ميدان ديد فرزند وحى را دريافته و به قصور خود و ديگران اعتراف كنند ; و اين است آن جمله : « مع كلّ شىء لا بمقارنة و غير كلّ شىء لا بمزايلة » .
اين جمله و نظير آن كه در كلمات اهل بيت وحى آمده‌است ، بيان و تفسير كلام اللّه است كه در سوره حديد است و براى متفكران آخر زمان آمده‌است : ( و هو معكم اين ما كنتم ) ( 1 ) . » ( 2 ) هنگامى كه مىشنويم انسان اشرف مخلوقات و مسجود ملائك است ، چون به پيرامون خويش نظر مىكنيم گرد ناباورى بر اين سخن مىنشيند ; امّا وقتى در تاريخ بشريت سلوك مىكنيم و به محمّد ( صلى الله عليه وآله و سلم ) و على ( عليه السلام ) و فاطمه ( عليها السلام ) و حسن ( عليه السلام ) و حسين ( عليه السلام ) و شهيدان راه عدالت و آزادى مىنگريم ، آنگاه مصاديق سخن فوق را يافته و درمى يابيم آنان كه از اين فرهنگ به دور افتاده‌اند - گرچه واجد حقوق انسانى خويش هستند - فرهنگشان به مراتب حيوانيت نزول كرده‌است .
على ( عليه السلام ) آن روح بزرگى بود كه در ساعات تغسيل و تدفين پيامبر ( صلى الله عليه وآله و سلم ) نيز با او

1 - سوره حديد ، آيه 4 2 - صحيفه نور ، ج 14 ، ص 224 و 225 . پيام امام خمينى به شركت كنندگان در كنگره هزاره نهج البلاغه به تاريخ 27 / 2 / 1360

32