و كف دود بلندى بيرون آمد - بدون آتش - پس آسمان را از آن دود خلق نمود . ( 1 ) و از تورات هم قريب به همين مضمون نقل شده : « ابتداى خلقت جوهرى است كه خدا آن را خلق كرد و سپس به آن جوهر با هيبت نظر كرد و اجزاى آن ذوب شد و به شكل آب در آمد ، سپس از آن آب بخارى همچون دود متصاعد شد كه خدا از آن آسمانها را خلق كرد ، و بر روى آن آب كفى ظاهر شد كه از آن زمين را خلق نمود . » ( 2 ) همين مضمون نيز در روايتى كه از حضرت على ( عليه السلام ) است وجود دارد : « ثمّ خلق من نور محمد ( صلى الله عليه وآله و سلم ) جوهرة و قسمها قسمين فنظر الى القسم الاول به عين الهيبة فصار ماء عذباً . . . ثمّ نظر الى باقى الجوهرة به عين الهيبة فذابت فخلق من دخانها السّماوات و من زبدها الارضين » ( 3 ) خداوند از نور محمد ( صلى الله عليه وآله و سلم ) جوهرى را خلق كرد و آن را دو قسم كرد ، آنگاه با هيبت به قسم اوّل نگاه نمود پس آب گوارا شد ، سپس به نظر هيبت به باقيمانده آن جوهر نظر كرد آن جوهر ذوب شد ، پس از دودش آسمانها را خلق كرد ، و از كف آن زمينها را خلق نمود . شايد مقصود از نور محمد ( صلى الله عليه وآله و سلم ) عالم مجرّدات و عالم عقول باشد چنانچه در روايات وارد شده كه اوّل مخلوق خداوند عقل است .
با جمع بندى آنچه كه در نهج البلاغه و حديثى كه از حضرت على ( عليه السلام ) است و نيز روايتى كه از امام باقر ( عليه السلام ) و آنچه از تورات نقل شد ، معلوم مىشود كه وقتى حضرت در اينجا مىفرمايد : « آب » شايد منظور آب معمولى كه مركّب از هيدروژن و اكسيژن است نباشد . زيرا هم در تعبير تورات و هم در كلام على ( عليه السلام ) و نيز در جاى ديگر مىگويد : خدا يك جوهر يا گوهرى را خلق كرد و نظر هيبتى به آن كرد و آن گوهر به مادّه مذاب تبديل شد . اين تقريباً قابل انطباق مىباشد با اين تئورى - البته اين

1 - شرح ابن ميثم ، ج 1 ، ص 138 2 - شرح ابن ميثم ، ج 1 ، ص 138 ; ولى اين مضمون در سفر پيدايش تورات يافت نشد . 3 - منهاج البراعة ، ج 1 ، ص 387

258