ساختمان مىگذارد و سنگ ، آجر ، گچ ، آب و همه اينها را خدا خلق كرده و بنّا فقط اينها را جابجا مىكند ; كسى هم كه ماشين و يا كارخانه و يا هواپيما را مىسازد همين طور است ، چون به واسطه حركت دادن دست اجزاء و لوازم را حركت مىدهد و اين مصنوعات را مىسازد ، به علاوه كه مغز او را نيز خداوند خلق كرده است .
تمام فاعليت ها و سازندگى ها كه در عالم مادّه هست ( چه فاعل بگويى ، يا سازنده و يا علّت ) فاعليت حركت است ، فاعل حركت چيزى را از كتم عدم به عرصه وجود نمىآورد ، چنين نيست كه بنّا يك چيز معدومى را موجود كرده باشد ، آجر و گچ و آهن و سنگ موجود بوده و بنّا فقط اين وسائل را حركت داده و جابجا كرده ، پس به اين نوع فاعل فاعل طبيعى مىگويند .
فاعل الهى اما فاعل الهى يعنى فاعلى كه موجودى را از نيستى محض به وجود مىآورد كه نمونه آن فقط در مجرّدات است و اين نفس شما و جان شما نمونه كوچكى از آن مىباشد ، به عنوان مثال همانطور كه شما اينجا نشسته ايد يك دفعه يك كوه طلا به ذهن شما مىآيد ، اين كوه طلاى ذهنى را شما از عدم به عرصه وجود آورديد ، به اين صورت كه كوه طلا نبود و شما موجودش كرديد ، منتها كوه طلاى ساخته ذهن شما در بيدارى خيلى ضعيف است ; ولى اگر خواب باشيد چون در خواب علاقه جان شما نسبت به بدنتان كم شده ، جنبه تجرّد در نفس شما قويتر است ، چنان كه فرضاً كوه طلا را در خواب مىبينيد و بر بالاى آن كوه طلا هم مىرويد ، يا اين كه مثلاً باغ ميوه اى را در خواب مىبينيد و از ميوه هاى آن هم مىخوريد و لذّت مىبريد ، چون نفس شما تجرّدش در عالم خواب قويتر است و تا اندازه اى از بدن قطع علاقه كرده ، لذا ساخته نفس شما در عالم خواب قويتر است .

212