« من كان فى قلبه مثقال خردلة * سوى جلالك فاعلم انه مرض » اگر كسى در قلبش به اندازه سنگينى يك خَردَل غير از خدا بيابد ، اين دل مريض است . دل غير مريض آن است كه واقع را همانطور كه هست بيابد . اخلاص حق تعالى به اين معنا در حقيقت همان زهد واقعى است كه شخص زاهد رغبت و ميل و توجّه خودش را از غير خدا بكلّى قطع نمايد .
رابطه كمال اخلاص و نفى صفات از خدا « وَكَمالُ الاِْخلاصِ لَهُ نَفْىُ الصِّفاتِ عَنْهُ » ( و بالاترين مرحله اخلاص براى خدا دور كردن صفات از خدا و يافتن ذات حق است . ) در مورد صفات خدا توضيح مختصرى مىدهم . گفته اند كه صفات خدا چهار قسم است :
1 - صفات سلبيه : كه صفات جلال هم به آنها مىگويند ، زيرا كه منزّه بودن خدا را مىرساند . مثلاً خدا جسم ، جوهر و عَرَض نيست و مكان و زمان ، جهل و عجز ندارد ; برگشت همه اين صفات سلبيه به سلب امكان است . خدا واجب الوجود است و امكان ندارد ; يعنى احتياج به غير ندارد ; در نتيجه صفاتى را كه با احتياج توأم است ، خدا ندارد . قُدّوس هم به خداوند مىگويند يعنى خداوند منزّه است از صفات نقص .
2 - صفات اضافيه : اضافه عبارت است از رابطه بين دو چيز ، و صفت اضافى صفتى است كه از اين دو چيز انتزاع مىشود ; مثل اين كه خدا مبدأ و موجودات ديگر منتهى به او هستند ، خدا خالق و موجودات مخلوقند ، خدا رازق و ما مرزوقيم ، اينها را صفات اضافى مىگويند ; يعنى خدا را كه با موجودات ديگر مقايسه كنيم به صفاتى متّصف مىكنيم و مىگوييم : خدا مُوجِد ماست ، مبدأ و رازق و خالق ماست . اين صفات صفاتى است كه براى خدا انتزاع مىشود ; گرچه ريشه و

186