قرآن و برهان ذكر شده خلاصه براى اثبات وجود خدا دو مرحله هست ، يكى همان كه قرآن در آيات 17 تا 20 سوره غاشيه مىفرمايد : ( أفلا ينظرون الى الابل كيف خلقت . . . ) آيا نگاه نمىكنيد به آسمان و زمين و شتر و ديگر موجودات كه به وجود خدا پى ببريد ؟ اين مرحله اى است كه ما از معلول به علّت پى مىبريم . و در سوره فصّلت آيه 53 مىفرمايد : ( سنريهم آياتنا فى الآفاق و فى انفسهم ) ما به اين مردم نشانه هاى وجود خودمان را در آفاق و موجودات عالم و حيوانات و زمين و درياها و آسمان و نباتات و . . . مىنمايانيم و در خودشان ; همان تطوّرات و تحوّلات كه در وجود انسان است ، چشم و گوش و جهاز هاضمه و جاذبه و دافعه و همه ريزه كاريها كه در روح و جسم انسان است ، و خلاصه تمام نشانه هاى خود را در نفوس و روح خودمان به ما مىنماياند . ريزه كاريها و دقّتهايى كه در روح و روان انسان به كار رفته است چه بسا بيشتر از جسم انسان باشد . ( حتّى يتبيّن لهم انّه الحق ) تا بفهمند كه خدا حق است .
تا اينجا همان راهى است كه افراد سطح پايين با درك ناقص از معلول به علّت پى مىبرند .
اما حضرت امام حسين ( عليه السلام ) به اين راه اشكال گرفته و مىفرمايد : « كيف يستدلّ عليك بما هو فى وجوده مفتقر اليك » ( 1 ) چطور استدلال شود بر ذات تو به چيزى كه خودش نياز به تو دارد ؟ اين جلوه توست چطور من عكس را ببينم و خودت را نبينم ؟
و لذا خدا در دنباله آيه مىفرمايد : ( او لم يكف بربّك انّه على كلّ شىء شهيد ) ( 2 ) آيا كافى نيست براى اثبات پروردگار تو اين كه او بر هر چيزى شاهد است ؟ خدا همه

1 - مفاتيح الجنان ، دعاى عرفه ، ص 272 2 - سوره فصّلت ، آيه 53

157