مثلاً نمىشود گفت كه اين ضبط صوت در آن واحد در مكان واحد و شرايط واحد هم هست و هم نيست . البته ممكن است كه زمانش را عوض كرد و گفت ديروز بود و امروز نيست ، يا مكانش را تغيير داد و گفت آنجا هست و اينجا نيست ، يا از لحاظ شرايط و خصوصيات ديگر . در گذشته گفته ايم كه در تناقض هشت وحدت شرط است كه اگر همه آنها در كار باشد تناقض محقّق مىشود ، اين ضبط صوت در زمان و شرايط و مكان واحد هم هست و هم نيست تناقض است . اجتماع ضدّين هم همين طور است ، اين سيب در زمان واحد و مكان واحد و شرايط واحد نمىشود هم سياه باشد هم سفيد .
اينها از مفاهيمى است كه ممتنع الوجود مىباشند ; يعنى وجودشان در خارج محال است ، ممتنع الوجود به علّت احتياج ندارد ، براى اين كه عدم براى آن ضرورت دارد ، و ضرورت ملاك غناى از علّت است ; يعنى وقتى كه چيزى ضرورى است ديگر احتياجى به علّت ندارد . شما نمىتوانيد بگوييد : چرا اجتماع نقيضين محال است ؟ محال بودن را چه كسى به او داده است ؟ بلكه محال بودن لازمه ذاتش مىباشد . ضرورت وجود و يا عدم ، بى نياز از علّت است نه ثبوتاً علّت مىخواهد نه اثباتاً . چرا اجتماع نقيضين محال است ؟ اين يك امر واضح و بديهى است . پس اين مفاهيم ممتنع الوجودند .
2 - بعضى از مفاهيم واجب الوجودند ، يعنى وجود براى آنها ضرورت دارد . اگر چيزى حقيقت ذاتش هستى باشد و در ذات آن نيستى و « حدّ » راه نداشته باشد ، اصلاً ذاتش عين هستى و واقعيت است ، اگر چيزى ذاتش هستى باشد نيستى نمىپذيرد . هيچ چيز ضدّ و نقيض خودش را قبول نمىكند . مثل اين كه كسى بگويد اين عينك چرا عينك است ، معلوم است كه عينك عينك است ، اگر عينك نباشد آنوقت عينك نيست ، عينك ضرورى است كه عينك باشد .

138