كار اين صفات را مىكند و يك ذات جانشين اين صفات است ، و اسم اين را « نيابت » گذاشتند يعنى نايب شدن ذات از صفات . حاجى سبزوارى در منظومه اين دو قول اشاعره و معتزله را با اين شعر نقل مىكند :
« والاشعرى بازدياد قائلة * و قال بالنيابة المعتزلة » ( 1 ) اشاعره قائل هستند كه صفات خدا زائد بر ذات او و قديم اند ، پس قدماء ثمانيه قائل اند يك ذات و هفت صفت ، ولى معتزله ذات خدا را نايب صفاتش مىدانند .
3 - شيعه اماميه :
ما اماميه اين دو قول را قبول نداريم و معتقديم كه خداى تبارك و تعالى موجودى است غيرمتناهى و بى پايان كه اين وجود بى پايان در عين حالى كه وجود هست ، علم و قدرت و حيات و اراده هم هست ، و اين صفات زائد بر ذاتش نيست بلكه عين ذاتش است . ذات حق به تنهايى و به بسيط بودنش همه اينهاست .
تبيين وحدت ذات و صفات خدا در فلسفه ملاصدرا بر اين اساس است كه مرحوم صدرالمتألهين در فلسفه خود مىگويد : ( 2 ) اصلاً وجود و هستى در عين حال كه هستى است عين علم و حيات و قدرت و اراده است و نيز عين سمع و بصر است ، و هر موجودى به هر اندازه كه حظّى از هستى دارد به همان اندازه حظّى از علم و قدرت و حيات و اراده دارد ، و حتى سنگ را كه مىگوييد جامد است و يك هستى ضعيف مادّى دارد ، در همان محدوده هستى خود علم و قدرت و حيات و اراده هم دارد ، و به همين علّت است كه سنگريزه با حضرت داود سخن گفت ، ( 3 ) « ستون حنّانه » ناله كرد و پيامبراكرم ( صلى الله عليه وآله و سلم ) صداى ناله اش

1 - شرح منظومه سبزوارى ، باب غرر فى ذكر اقوال المتكلّمين ، چاپ قديم ، ص 161 2 - الحكمة المتعالية ( الاسفار الاربعة ) ، ج 6 ، ص 133 3 - تفسير قمى ( على بن ابراهيم ) ، ج 2 ، ص 199 ; مجمع البيان ، ج 8 ، ص 381 ; بحارالانوار ، ج 14 ، ص 4

95