بضروب المكاره » خداوند عمداً مىخواهد بندگانش را به انواع سختى ها آزمايش كند ، يكى از سختى ها اين است كه انسان پول و مالش را صرف كند و جانش را به مخاطره بيندازد و در هواى گرم و در سنگلاخها براى اجابت دعوت « حق » حركت كند . بنابراين خصوصيتى داشته است كه خداوند حج را در چنين جايى قرار داده است .
موقعيت اجتماعى و سياسى حج براى حج در روايات ما خصوصيات و فضائلى ذكر شده كه مسأله عمده آن همان كنگره اسلامى حج است ; يعنى جايى كه همه مسلمانها با هم جمع مىشوند و مشكلات منطقه هاى خودشان را مطرح مىكنند . الآن در زمان ما مسلمانان آفريقا و مسلمانان اقصاى آسيا ، مثل اندونزى و فيليپين و اين قسمت از آسياى خودمان و مسلمانان شمال آفريقا ، همه اينها وقتى كه در مكه جمع شوند به كمبودهاى كشورهاى يكديگر برخورد مىكنند ، افكار آنها به يكديگر منتقل و بين آنها ارتباط برقرار مىشود ، اخلاق هر كشورى به كشور ديگر سرايت مىكند و خوبى ها را از يكديگر مىگيرند ، و در مكه با هم تفاهم مىكنند . اينها فوايدى است كه حج در بر دارد .
حج در عين حال كه جنبه عبادى دارد و عبادت و پرستش خداست ، جنبه سياسى هم دارد كه در اخبار و روايات ما به همه اينها اشاره شده است . به عنوان مثال من يكى دو روايت از كتاب الحج وسائل الشيعة ( 1 ) براى برادران و خواهران مىخوانم . در روايت پانزدهم از باب اوّل اين كتاب ، كه سندش به فضل بن شاذان مىرسد و او از حضرت رضا ( عليه السلام ) در حديث طولانى نقل مىكند آمده است : « قال انّما امروا بالحج لعلة الوفادة الى اللّه » مردم به حج خانه خدا امر شدند براى اين كه

1 - وسائل الشيعة ، كتاب حج ، ج 8 ، ص 7

582