موجودات عالم مىباشد ، چنانچه در محاورات عرفى در مورد حاكمى كه بر تمام شئون يك كشور مسلّط است مىگويند : بر تخت حكومت مسلّط است ; و طواف ملائكه بر دور عرش شايد كنايه از كار ملائكه است كه وسايط فيض الهى هستند و تسليم امر حق تعالى مىباشند و در تمام عالم وجود امر خدا را تحقّق مىدهند ، و خدا خواسته است مردم هم مثل ملائكه كه محيط بر عالم وجود هستند و آن را اداره مىكنند بر خانه كعبه احاطه پيدا كنند و امر خدا را انجام دهند .
اهداف و فوايد اخروى حج « يُحْرِزُونَ الْاَرْبَاحَ فِى مَتْجَرِ عِبَادَتِهِ » ( مردم در محل تجارت بندگى خدا سودهايى به دست مىآورند . ) اينجا در حقيقت تشبيه است . همانطور كه در دنيا پولدارها براى جلب سود بيشتر به بازارهاى جهانى توجّه مىكنند ، بزرگترين بازار تجارتى اى كه بشر از آن استفاده معنوى مىكند بازارى است كه خدا قرار داده است ، جايى كه مردم با سرمايه هاى ايمان و معنويتشان به طرف خانه خدا اقبال مىكنند و رضايت و غفران حق تعالى را تحصيل مىكنند ; در اخبار و روايات هم اين تعبير هست : « الحج و العمرة سوقان » ( 1 ) حج و عمره دو بازار است . مردم سرمايه ايمان و معنوياتى را كه تحصيل كرده اند در آنجا عرضه مىدارند و از خداى تبارك و تعالى مزد مىگيرند .
« وَيَتَبَادَرُونَ عِنْدَ مَوْعِدِ مَغْفِرَتِهِ » ( 2 ) ( و مردم بر يكديگر سبقت مىجويند و مبادرت مىكنند در جايى كه وعده گاه بخشش و مغفرت خداست . )

1 - من لا يحضره الفقيه ، ج 2 ، ص 221 ، حديث 2232 2 - در بعضى نسخه ها به جاى « عند » ، « عنده » مىباشد . و ضمير آن به خداوند برمى گردد ، و معنى آن چنين است : « و به سرعت جهت انجام وعده مغفرتى كه خداوند داده به سمت او شتابان مىشوند » .

569