( و اذّن فى النّاس بالحجّ يأتوك رجالاً و على كلّ ضامر يأتين من كلّ فجّ عميق ) ( 1 ) ; اينجا « رجال » جمع « راجل » به معناى پياده است نه اين كه جمع « رَجُل » باشد . بانگ بر آور بر مردم به حج كه مىآيند تو را پياده و بر هر شترى لاغر از هر دره ژرف .
خانه خدا را چه كسى ساخته است ؟
آن اندازه اى كه قرآن نقل مىكند اين است كه حضرت ابراهيم خانه خدا را ساخته است : ( و اذ يرفع ابراهيم القواعد من البيت و اسماعيل ) ( 2 ) به ياد آور آن وقتى كه ابراهيم ( عليه السلام ) و اسماعيل ( عليه السلام ) پايه هاى خانه خدا را بالا مىبردند .
از بعضى روايات استفاده مىشود كه اوّل قسمت از زمين كه خداوند خلق كرد همين محلّ خانه بوده است ; پس از آن ، زمين از اين قسمت ظاهر شد ; ( 3 ) قبلا در اين خطبه خوانديم كه حضرت فرمودند : خدا آب را خلق كرد و سپس باد شديدى را خلق نمود كه آن را به هم زد و در اثر آن كفهايى به وجود آمد كه منجمد شد و به شكل زمين كنونى در آمد . امكان دارد اوّلين قسمت زمين كه منجمد شد محلّ خانه خدا باشد .
و راجع به ساختمان كعبه در روايات آمده است كه اوّل اين خانه به دست حضرت آدم ( عليه السلام ) ساخته شد و بعد تا زمان حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) از بين رفت ، مجدداً آن را حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ساخت ، و بعد در اثر طوفان و حوادث خرابى پيدا كرد ، « ثمّ بناه العمالقة » سپس عمالقه كه مردانى از قوم هود يا ديگرى بودند آن را ساختند ; باز به دنبال خرابى ، قريش آن را ساختند تا زمان حجّاج بن يوسف كه باز او

1 - سوره حج ، آيه 27 2 - سوره بقره ، آيه 127 3 - من لا يحضره الفقيه ، ج 2 ، ص 241 ، حديث 2296 و 2297

567