افتادند . در مورد آدم هم دارد : ( فإذا سوّيته و نفخت فيه من روحى فقعوا له ساجدين ) ( 1 ) پس چون درست كردم او را و روح در او دميدم براى او سجده كنيد ( فسجد الملائكة كلّهم اجمعون الاّ ابليس ) ( 2 ) پس همه ملائكه سجده كردند مگر ابليس . در رابطه با اين مطلب بعضى از دراويش مىگفتند كه حق با شيطان است و شيطان را شيخ الموحّدين مىگفتند و عقيده داشتند همانطور كه شيطان براى غير خدا سجده نكرد ما هم براى غير خدا سجده نمىكنيم ! اينها طرفدار شيطانند .
آيا شيطان از ملائكه بود ؟
بحثى هست كه آيا شيطان از ملائكه بوده است يا خير . چون ظاهر استثناء اين است كه مستثنى متصل باشد ، و از اين كه شيطان را استثناء مىكند معلوم مىشود كه ابليس هم از ملائكه بوده است . ولى بعضى گفته اند شيطان از ملائكه نبوده ، كه ظاهراً هم بايد اين درست باشد . بايد گفت شيطان عالم جن و نسناس بوده و چون نسناس زياد معصيت خدا را كردند خدا هم نسلشان را منقرض كرد ، و به دليل اين كه مقام شيطان شامخ بود او را در ميان ملائكه بردند و در شمار ملائكه بود . لذا قرآن هم مىفرمايد : ( كان من الجنّ ففسق عن أمر ربّه ) ( 3 ) شيطان از جنس جن ( از موجودات پوشيده ) بود پس از اطاعت امر پروردگار خود سرپيچيد . ظاهر اين آيه چنين است كه شيطان از ملائكه نبوده است . در هرحال وقتى فرمان حق تعالى صادر مىشود كه ملائكه براى آدم سجده كنند ، اين فرمان شامل شيطان هم كه بين ملائكه بوده است مىشود و لذا شيطان هم بايد فرمان خداى تعالى را اطاعت كند .
اما در رابطه با اسم شيطان مىگويند : اسمش عزازيل است ، و او را « ابليس »

1 - سوره حجر ، آيه 29 2 - سوره حجر ، آيات 30 و 31 3 - سوره كهف ، آيه 50

329