حضرت امتيازى را كه انسان دارد و حيوانات فاقد آن هستند ذكر مىكند و آن قوّه عاقله است ، كه انسان با آن درك كلّيات مىكند و به وسيله آن حق و باطل را تميز مىدهد .
« وَالْاَذْوَاقِ وَالْمَشَامِّ وَالْاَلْوَانِ وَالْاَجْناسِ » ( انسان تميز مىدهد بين چشيدنى ها و بوييدنى ها و رنگ ها و جنس ها . ) در اينجا ممكن است گفته شود چشيدنى ها و بوييدنى ها و رنگ ها و جنس ها مربوط به قوّه عاقله كه ادراك كلّيات مىكند نيست ، چطور حضرت فرمود قوّه عاقله در معرفت و شناسايى آنها هم دخالت دارد ؟ جواب اين است كه منظور تميز دادن بين چيزهايى است كه مىبويد يا مىشنود يا مىبيند و . . . مثلا ادراك به وسيله قوّه شامه است ، اما انسان يك وقت گلها را بوييده است و مشك و گلاب را هم بو كرده است و بعد تفكيك مىكند و مىگويد آن يكى بويش زيادتر از اين است ، يا آن تندتر از ديگرى است ، اينها را با هم مقايسه مىكند ; اين مقايسه كردنها و تميز دادنها مربوط به قوّه عاقله است ; و گاهى اوقات انسان اشتباهاتى دارد ، اين قوّه اشتباهات را هم تشخيص مىدهد ، مثلا وقتى زكام است بوى خوش را تشخيص نمىدهد ، خودش مىفهمد كه اين بوى خوش وجود دارد ولى او درك نمىكند . تشخيص اشتباهات با قوّه عاقله است . و اين مقايسه كردنها كار انسان است .
حيوان نمىتواند اينها را با هم مقايسه كند ; شما وقتى خورشيد را نگاه مىكنيد قوّه عاقله شما مىگويد خورشيد چون دور است من آن را كوچك مىبينم ، اما يك حيوان فكر مىكند كه اگر خورشيد را بگيرد همين اندازه است . لذا حضرت مىفرمايد : « و معرفة يفرق بها بين الحقّ و الباطل و الاذواق . . . » مقصود همان تشخيص صحيح و غلط و مقايسه هايى است كه فقط كار قوّه عاقله انسان است .
داستان مباحثه هشام بن حكم با يكى از علماى اهل سنّت در اينجا خوب است داستان هشام بن حكم را نقل كنم . هشام بن حكم يكى از

318