و اين دليل بر تجرّد نفس است . و علاوه بر نفس صورتها هم مجرّد مىباشند . اگر آن صورتها مادّى باشند و در مادّه منعكس شوند بايد در قوّه حافظه كوچك شوند ، مانند عكسى كه بر فيلم منطبق مىشود ، در حالى كه صورتها با همان بزرگيشان در قوّه خيال محفوظند .
بحث تجرّد را نمىخواهيم مطرح كنيم چون در درسهاى قبل گفته شده است . پس قوّه خيال حافظ صورتها و حسّ مشترك مُدرك صورتهاست . حال ما غير از صورى كه ادراك مىكنيم يك قسم معانى را هم ادراك مىكنيم ، حيوانات هم همين معانى را ادراك مىكنند ، مثلا گوسفند نسبت به گرگ احساس دشمنى و نسبت به بچه اش احساس مهربانى دارد ، همين كه گرگ را مىبيند مىترسد و آن ترس و وحشت او يك حالتى است كه ادراك مىكند ، و ما هم ترس را ادراك مىكنيم ، و اين ديگر صورت نيست ، يعنى از راه دست و گوش و چشم و . . . به ما منتقل نشده است ، ترس و محبت و ادراك محبت و دشمنى از سنخ معنويات مىباشند نه از قبيل صورتها ، مدرك اينها قوّه واهمه است ، پس قوّه واهمه معانى جزئى را ادراك مىكند و حافظ معانى نامش حافظه مىباشد . ( 1 ) قوّه متصرّفه يا قوّه مفكّره ما يك قوّه ديگر در باطن داريم كه اين قوّه صورتها را به صورت ، و معانى را به معانى ، و يا صورتها را به معانى ضميمه مىكند ; مثلا مىگويد : آن گرگ دشمن است ، گرگ صورت است كه حسّ مشترك آن را ادراك مىكند و دشمنى معنايى است كه بر او حمل مىشود ، و آن را واهمه ادراك مىكند ، ولى قوّه متصرّفه در اينجا صورت و معنى را به هم ضميمه مىكند .
قوّه اى در شما هست كه مثلا سر يك الاغ را به بدن يك انسان ضميمه مىكند و

1 - اسفار ، ج 8 ، ص 218

315