براى تخم مرغ زير بال مرغ شرايطى ايجاد مىشود كه به صورت جوجه درآيد ، يك وقت هم يك ماشين درست مىكنند كه همان شرايط را ماشين فراهم مىكند براى اين كه تخم مرغ تبديل به جوجه شود . بدنى كه از خاك و آب درست شده خداوند متعال خواسته كه در عين حال عوامل طبيعى مؤثّر باشند . البته خدا قدرت همه كار را دارد اما : « ابى اللّه ان يجرى الاشياء الاّ باسباب » ( 1 ) خدا ابا كرده از اين كه امور را جارى كند مگر اين كه به اسباب باشد . شايد به همين جهت آن شالوده بى روح مدّتى ماند تا عوامل طبيعى در آن اثر بگذارند تا مستعدّ انسان شدن شود .
تطبيق بادهاى چهارگانه در اينجا حديثى داريم كه مىگويد : « ثم امر اللّه الملائكة الاربعة : الشّمال و الجنوب و الصّبا و الدّبور » سپس خداوند امر كرد به ملائكه چهارگانه : شمال ، جنوب ، صبا و دبور ; در اين روايت بعد از اين كه ملائكه چهارگانه را مطرح مىكند اسم چهار باد را ذكر مىكند : « الشّمال و الجنوب و الصّبا و الدّبور » كه اين بادها از چهار طرف مىوزند . و معلوم است هر بادى يك اثر و خاصيتى مخصوص به خود دارد ، در اينجا حضرت اين چهار باد را از ملائكه شمرده اند ; يك وقت عرض كردم تمام قوا و نيروهايى كه در اين عالم اثر مىكنند به يك حساب مىشود به آنها ملائكه و جنود خدا گفت . خدا به ملائكه چهارگانه امر كرد : « ان يجولوا على هذه السّلالة من طين » كه حركت كنند بر اين خلاصه گل ، گلى كه به صورت انسان در آمده است . « فابدوها و أنشئوها » ( 2 ) يعنى مستعدّش كردند براى اين كه به صورت انسان درآيد ، و ماندنش براى اين بوده كه عوامل و شرايط آن نظير همان عوامل و شرايطى كه در رحم مادر است فراهم آيند تا آماده نفخ روح شود ، و لذا در بعضى روايات دارد كه تا

1 - اصول كافى ، ج 1 ، ص 183 ، حديث 7 2 - تفسير قمى ، ج 1 ، ص 39 ; و بحارالانوار ، ج 11 ، ص 105

302