موجودات جمادى يك خاصيت بيشتر ندارند ، ولى موجودات نباتى علاوه بر آن خاصيتى كه عناصرشان دارند قوايى به نام قوه غاذيه ، ناميه و مولّده دارند كه اينها كار تغذيه ، نمو و توليدمثل گياه را به عهده دارند . حيوان علاوه بر دارا بودن كمالات جماد ، كمالات نبات را هم دارد ; يعنى هر حيوانى قوه غاذيه ، ناميه و مولّده را دارد ، علاوه بر اين قوا قوه حسّ و حركت هم دارد . انسان قواى حيوانى را دارد به علاوه قوه عاقله هم دارد ، يعنى يك قوه اى كه با آن كليّات را ادراك مىكند و خوب و بد را تميز مىدهد . بنابراين انسان مسلّماً اشرف موجودات روى زمين است و كليه كمالات جمادات ، نباتات و حيوانات را به اضافه كمالات ديگر دارد ، و اين شعرى كه به حضرت اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) نسبت مىدهند اشاره به همين جامعيّت انسان است ; حضرت فرموده اند :
أ تزعم انّك جرم صغير و * فيك انطوى العالم الاكبر يعنى اى انسان تو خيال مىكنى كه جسم كوچكى هستى در صورتى كه عالَمى بزرگ در تو موجود است . عناصر در وجود انسان هست ، مركّبات در وجود انسان هست ، قوه غاذيه و ناميه و مولّده اى كه در نباتات هست در انسان وجود دارد ، قوه حسّ و حركت كه در حيوانات هست در انسان هم هست ، علاوه بر اينها قوه تميز و عقل در انسان هست ، پس موجود به اين كوچكى ( انسان ) همه كمالات آنها را واجد است . حضرت از بين موجودات روى زمين آن موجودى را كه اكمل است و عبارت است از انسان مطرح مىكند .
چگونگى خلقت حضرت آدم از گل - صفة خلق آدم ( عليه السلام ) - « ثُمَّ جَمَعَ سُبْحَانَهُ مِنْ حَزْنِ الاَْرْضِ وَسَهْلِهَا ، وَعَذْبِهَا وَسَبَخِهَا » ( سپس خداوند تبارك و تعالى از خاكهاى مختلف براى خلقت انسان جمع آورى كرد . )

292