از روى عبارت با نكات عبارتى كه دارد بيان مىكنم . خلاصه آن چيزى كه حضرت مىفرمايد اين است : خداوند جوّ و فضاى وسيعى را خلق كرد و در آن جوّ و فضاى وسيع آبى را خلق كرد و اين آب روى باد قرار گرفته است . يعنى در حقيقت خدا در فضا بادى را خلق كرد و روى آن باد مايعى را كه به صورت آب بوده خلق كرده است كه آن باد از زير فشار آورده و آب را نگاه مىدارد تا اين آب ثابت بماند ، سپس باد دوّمى را خلق فرمود كه اين باد آب را با فشار به هم مىزند و در نتيجه امواج زيادى ايجاد مىشود ; اين امواج به هم مىخورد ، و در اثر اين برخورد كفهايى پيدا مىشود كه در حقيقت كفها عبارت از همان ذرّات آبى است كه متصاعد مىشود . ظاهر اين عبارت اين است كه از همان كف آسمانها خلق شد ، ولى از بعضى از روايات كه يكى از آنها هم از خود حضرت على ( عليه السلام ) است استفاده مىشود كه از كفها بخارهايى متصاعد شد كه به صورت دود بود ; ( 1 ) شما مىبينيد كه وقتى بخار زيادى متصاعد شود به چشم انسان مثل دود مىماند ; از اين روايت استفاده مىشود كه از قسمت هايى از كف كه به صورت بخار درنيامده بود زمين خلق شد ، و از آن بخارى كه به صورت دود بود آسمانها خلق شد .
اگر اين فرمايش حضرت را با روايات ديگر كه يكى از آنها از خود ايشان است جمع بندى كنيم ، نتيجه اش اين مىشود كه اصل عالم مادّه ، آب بوده است . ( 2 ) نظر متكلّمين و فلاسفه درباره مادّه اوّليّه متكلّمين مىگفتند ما به ظاهر كلمات حضرت نظر مىكنيم بدون آن كه تصرفى

1 - تفسير منسوب به امام عسگرى ، ص 144 ; و منهاج البراعة ، ج 1 ، ص 398 2 - ظاهر آيه 7 سوره هود ( و كان عرشُهُ على الماء . . . ) نيز همين است ، زيرا عرش خداوند كنايه از قدرت و مصدر امور اوست . در حقيقت آغاز اظهار قدرت خداوند در تكوين و تشكيل عالم مادّه از آب بوده است . و مقصود از آب چنانچه حضرت استاد مدّظلّه احتمال داده اند مادّه مذابى است كه مايع مىباشد .

247