« مُحِيطاً بِحُدُودِهَا وَانْتِهَائِهَا » ( خداوند به حدود و انتهاى موجودات احاطه دارد . ) شايد مقصود از « حدودها » حدود مكانى باشد ; مثلاً موجودى دو متر عرض ، سه متر طول و يك متر عمق دارد ، يك مقدار ظرفيت دارد . « انتهائها » يعنى تا چه وقت عمرش باقى است ; مثلاً ما كى متولّد مىشويم ، چه وقت مىميريم و مجموع سنوات زندگى ما چقدر است ، به چه اجلى مىميريم و . . . همه اينها را خداوند از ازل مىدانسته است .
نحوه احاطه خداوند احاطه خدا بر دو نوع است : احاطه به حسب قدرت و احاطه علمى . هر دو احاطه ممكن است در اينجا مراد باشد . احاطه به حسب قدرت را تعبير به « قيّوم » هم مىكنند ، خداوند « قيّوم » است و ما « مُتقوّم » به ذات حق هستيم ; يعنى قدرت خداوند احاطه بر قدرت و حتى خواست ما دارد ، در قرآن شريف آمده است : ( و ما تشاؤن الاّ ان يشاء اللّه ) ( 1 ) شما چيزى را نمىخواهيد مگر اين كه خدا بخواهد . بعد مىفرمايد :
« عَارِفاً بِقَرَائِنِهَا وَاَحْنَائِهَا » ( خداوند شناسا و آشنا به نفوس و جوانب آنهاست . ) ابن ابى الحديد معتزلى درباره « بقرائنها و احنائها » مىگويد : « قرائن » جمع « قَرونة » مىباشد و « قَرونة » يعنى نفس خود شىء ، و « احناء » هم جمع « حِنو » به معنى جانب شىء است ; يعنى خداوند به نفوس اشياء و به جوانب اشياء احاطه دارد ، خدا به جنبه هايى كه وابسته به شىء است احاطه دارد . ( 2 )

1 - سوره انسان ، آيه 30 2 - شرح ابن ابى الحديد ، ج 1 ، ص 81

240