بعد خدا از تجربه او استفاده كرده باشد .
« وَلاَ حَرَكَة اَحْدَثَها » ( و فاعليت خداوند به اين نيست كه حركتى را احداث كند . ) اين عبارت شبيه عبارت قبلى است كه حضرت فرمود : « فاعل لا بمعنى الحركات و الآلة » يعنى خداوند فاعل حركت نيست آن گونه كه فاعليت انسانها چنين است ، بلكه نفس توجّه و اراده خدا علّت موجودات است .
ابن ابى الحديد مىگويد : حضرت در اين عبارت نظريه كرّاميه را رد كرده است . اين طور كه ابن ابى الحديد معتزلى شارح نهج البلاغه مىگويد : كرّاميه دسته اى از مسلمين بودند كه عقيده داشتند خدا وقتى كه مىخواهد چيزى را موجود كند نخست در ذات خودش چيزى را حادث مىكند كه « اِحداث » نام دارد و بعد از روى آن موجودات را خلق مىكند . ( 1 ) جوابش اين است كه در ذات خداوند « احداث » موجود نمىشود ، خدا حركتى نمىكند ، بلكه نفس توجّه ازلى خدا علّت همه موجودات است ; و ابن ابى الحديد مىگويد : از اينجا معلوم مىشود كه حضرت على ( عليه السلام ) نسبت به مذاهب شناخت داشته است .
مقدّمات فكرى و عملى اراده و عمل « وَلا هَمامَةِ نَفس اِضْطَرَبَ فِيها » ( و چنين نيست كه خداوند تصميم بگيرد و در اين تصميم اضطراب و ترديد داشته باشد . ) « همامة » از « همّت » به معناى تصميم گرفته شده است ، اين جمله با جمله « بلا رويّة » هماهنگ است و آن جمله اشاره است به مقدّمات علمى و فكرى انجام هر كارى كه عبارت است از تصور و تصديق به فايده كار ، و جمله « و لا همامة نفس

1 - شرح ابن ابى الحديد ، ج 1 ، ص 80

226