اساس اين صفات همان ذات حق است ، اما اتّصاف به خالقيت بعد از آن است كه مخلوقى باشد ; قبل از اين كه مخلوق وجود داشته باشد خدا اتّصاف به خالقيت نداشت ، هرچند قدرت خالقيت دارد اما خالق بالفعل نيست .
عبارتى است در فلسفه كه مىگويند : « المتضائفان متكافئان قوةً و فعلاً » يعنى دو صفتى كه تَضايُف دارند در قوه و فعليت همدوشند . خدا وقتى خالق بالفعل است كه مخلوق بالفعلى هم باشد ، اما اگر مخلوق بالفعلى نباشد خدا خالق بالفعل نيست .
صفات سلبيه و اضافيه را نبايد صفت حساب كرد و عين ذات حق هم نيستند ، بلكه انتزاعى و ساخته ذهن اند ، البته ريشه آنها در ذات خداست ، يعنى خدا چون كمال مطلق است از هر نقص و عيبى منزّه است و موضوع صفات اضافى مىباشد .
قسم سوّم و چهارم صفات صفاتى است كه حقيقت دارند :
3 - يك نوع آن را مىگويند حقيقيه ذات اضافه ، يعنى حقيقت دارد اما اضافه هم دارد ، مانند عالميت ، قادريت ، كه عالميت با معلوميت با هم اضافه دارند ، قادريت با مقدوريت اضافه دارند . اينها را « صفات حقيقيه ذات اضافه » مىگويند .
4 - يك نوع صفات حقيقى هم داريم كه اضافه ندارند ; مثل حيات ، حيات صفت حق تعالى است و اضافه ندارد ، مىخواهد چيزى باشد يا نباشد خدا حىّ است .
اين صفات حقيقى در ما زائد بر ذاتمان است . ما از اوّل كه خلق شديم ذاتى داريم ولى علم نداريم و كم كم تحصيل مىكنيم ، توانايى و قدرت نداريم بعد پيدا مىكنيم ; اما خداوند تبارك و تعالى علم و قدرت و حيات دارد ، ولى آيا قدرت و علم و حيات خداوند مانند قدرت و علم و حيات ما زائد بر ذات اوست ؟ !
نظر اشاعره ، معتزله و فلاسفه الهى در مورد صفات خدا در اين مورد سه نظريه در فلسفه و كلام وجود دارد : مشرب اشاعره ، مشرب معتزله و ديدگاه فلاسفه الهى .

187