مقدس اسلام كه براى مرحله كامل انسان ، اصول دين مقرر كرده كه جامع آن « شناخت » نام دارد - شناخت نظام وجود از خدا گرفته تا مادّه و از دنيا گرفته تا آخرت - يكى هم اخلاق و ديگرى فروع دين ; دين ، انسان را حتى قبل از وجودش در نظر گرفته و براى اين كه انسان صالحى باشد به پدر مىگويد كه مثلاً در هنگام عمل جنسى روحيات بد نداشته باش ، به مادر مىگويد هنگامى كه فرزندت را شير مىدهى غذاى حرام نخورده باشى و با روحيات پاك او را شير بده ، و تا هنگام مرگ دستوراتى دارد ، و پس از مرگ هم غسل و كفن و دفن و غيره را قرار داده است . پس اوّلين واجب براى انسان شناخت خداوند است كه اوّل موجودات است ; يعنى سرآغاز همه نظام وجود ، وجود حق تعالى است . لذا حضرت مىفرمايد : « اوّل الدّين معرفته » اوّل مرحله دين شناخت خداست ; مثل درخت كه داراى سه قسمت ( ريشه ، تنه ، شاخه ها و ميوه ها ) است ; اصول دين به منزله ريشه و پايه است ، اخلاق هم به منزله تنه و ساقه درخت دين است ، و فروع دين به منزله شاخه ها و ميوه هاست . درخت وقتى سالم است و ميوه هاى سالمى مىدهد كه ريشه اش سالم باشد ، و به همين علّت حضرت مىفرمايد : اوّلين مرحله در دين شناخت خداوند است .
خفاى وجود حق تعالى به علّت شدّت ظهور او راجع به اصل صانع ظاهراً زياد بحث نيست ، بعضى مسائل در اثر وضوح مخفى مىشود . حاجى سبزوارى ( رحمه الله ) راجع به خداوند مىگويد :
« يا من هو اختفى لفرط نوره * الظّاهر الباطن فى ظهوره » ( 1 ) اى خدايى كه مخفى شده اى از بس روشنى . شما فرض كنيد چنانچه در عالم شب نبود و هميشه در نور بوديد ، اگر از شما مىپرسيدند نور وجود دارد ؟ شما اصلاً

1 - شرح منظومه حكمت ، ص 5

122