گرفت كه بدون دريافت كلّ هستى امكان پذير نمىباشد . وقتى كه يك صاحب مكتب و فيلسوف اظهار نظر ميكند كه جهان هستى عبارت است از جرم و انرژى در حال تكامل يا در حال باز شدن و بسته شدن مثلا ، چنين متفكرى قطعا كل جهان هستى را مورد درك قرار داده و ادّعاى دريافت آن را مىنمايد . لذا اين اعتراض كه جهان بىنهايت است ، پس ما نمىتوانيم كل مجموعى آن را درك نموده و بگوئيم : « جهان هستى داراى معناى معقولى است » اساس علمى ندارد ، زيرا مفهوم بينهايت واقعى در درك آدمى ، همانند قرار گرفتن اعداد بىنهايت در ذهن ميباشد . اگر هم كسى نتوانست مفهوم بىنهايت بودن هستى را دريابد بايد بداند كه درك او از جهان هستى بىنهايت بالاتر است ، زيرا مىتواند جهان هستى بىنهايت را در خود منعكس نمايد .
< شعر > بقا ندارد عالم و گر بقا دارد فناش گير كه همچون بقاى ذات تو نيست < / شعر > اين نكته را هم در نظر بگيريم كه هر مطلقى كه براى تفسير واقعيت جهان هستى منظور مىگردد ، با اندك تحقيق ، ذهنى بودن آن اثبات مىشود ، مثلا هنگامى كه مىخواهيم اثبات كنيم حركت بطور مطلق بر جهان هستى حكمفرما است ، ما هرگز نخواهيم توانست اين سؤال را كه مقصود از حركت ، حركتهاى مشخص در مواد است ، يا حركت كلَّى جواب بدهيم . مگر اين كه بگوئيم : مقصود از حركت ، دگرگونى كلَّى است نه حركتهاى مشخص كه تابع موقعيتهاى شخصى است لذا حركت در ذات هيچ ماده اى نمىباشد ، پس بايستى بگوئيم : حركت بطور كلى « نه مشخص » در جهان هستى حكمفرما است و اين كلَّى همان مطلق است كه جنبهء ذهنى خالص دارد .
بنا بر اين استدلال علمى ، بايد بگوئيم : جهان هستى بحقيقتى در ماوراى جريان محسوسش ، متكى ميباشد . اين مطلب است كه اغلب فلاسفه را وادار ميكند كه هستى محسوس و متحرك را به حقايق يا حقيقتى ما فوق حركت و سكون مستند بدانند .
بعلاوهء اين كه اگر جهان هستى داراى معناى معقولى نباشد ، هيچ ارزشى در بارهء انسان و انسانيت ، واقعيتى نخواهد داشت ، تا كوششها و فداكارىها و انسانيت

61