استعدادهاى بىشمار آن و چه با نظر به مطلوبيت مطلق آن ، و چه بعلت وابستگى « خود » ( شخصيت ) به اعلاترين مبادى هستى وابسته به كمال مطلق ، براى هر كس كه انسان را شناخته است ما فوق همهء عظمتها است ، لذا خوددارى يا باصطلاح معمولى ترس از تباه شدن اين حقيقت با عظمت ، ممتازترين قدمى است كه انسان متحرك در مسير كمال برميدارد .
خوددارى باين معنا كه ما گفتيم تاكنون شريفترين وجدى ترين فعاليتهاى آدمى را بجريان انداخته و تاريخ انسانى را تنها از اين بعد ممتاز آدميان قابل تفسير و مورد علاقه ساخته است .
از اين توضيح نتيجه مىگيريم كه خوددارى يك پديدهء منفى در ارتباط با دو قلمرو انسان و جهان نيست ، بلكه خوددارى آن فعاليت سازنده ايست كه شخصيت آدمى را به ثمر مىرساند و بجاى آنكه عوامل مزاحم انسانى و جهانى آن را متلاشى بسازند ، شخصيت آدمى آنها را با خود هماهنگ مىنمايد . نتيجهء اين حركت و فعاليت سازنده در افراد اجتماع بستگى به كيفيت اجتماع دارد ، اگر يك اجتماع افراد خود را تنها در پديده‌ها و روابط خام انسانى با يكديگر متشكل ساخته است ، فعاليت مزبور به نتيجهء كلى نخواهد رسيد ، زيرا فرض اينست كه يك يا چند فرد است كه دست به فعاليت خوددارى سازنده زده است ، مسلم است كه اجتماع چنين فعاليتى را كه « خود » هاى افرادش را در معرض دگرگونى قرار مىدهد ، هضم نخواهد كرد .
و اگر اجتماع توانسته باشد افراد خود را با پديده‌ها و روابط عالى انسانى متشكل نمايد ، فعاليت خوددارى سازنده نه تنها حالت تزاحم ميان افراد ايجاد نخواهد كرد بلكه بجهت تجرد و وسعت عالى « خود » هاى مفروض با يك تفاعل سازنده پيشرفت اجتماع را تقويت خواهد كرد ، زيرا در اين فرض ، انسانها : - < شعر > بر مثال موجها اعدادشان در عدد آورده باشد بادشان روح حيوانى سفال جامده است روح انسانى كنفس واحده است < / شعر > با ملاحظهء همهء پديده‌ها و اصولى كه انسانها از قديمترين تاريخ زندگى تا امروز از خود نشان داده‌اند ، هيچ راه ديگرى براى اصلاح فرد و جامعه جز اصل

235