در هيچ انسانى ديده نمىشود . اين مضمون مطابق جمله ايست كه از « شبلى شميل » مادّى معروف نقل كرديم : « پيشوا على بزرگ بزرگان ، يگانه نسخه ايست كه نه شرق و نه غرب ، نه در گذشته و نه امروز ، نسخه اى مطابق اين اصل نديده است . » < فهرس الموضوعات > ششم - محمد عبده < / فهرس الموضوعات > ششم - محمد عبده - بزرگترين روحانى و دانشمند عالم تسنن معاصر سيد جمال الدين اسدآبادى : « در هنگام مطالعهء نهج البلاغه گاهى يك عقل نورانى را مىديدم كه شباهتى به مخلوق جسمانى نداشت اين عقل نورانى از گروه ارواح و مجردات الهى ( ملكوتيان ) جدا شده و بروح انسانى پيوسته و آن روح انسانى را از پوشاكهاى طبيعت تجريد نموده تا ملكوت اعلا بالا برده و به عالم شهود و ديدار روشنترين انوار نايل ساخته است و با اين وصف شگفتانگيز ، پس از رهايى از عوارض طبيعت در عالم قدس آرميده است . و لحظات ديگرى صداى گويندهء حكمت را مىشنيدم كه واقعيات صحيح را به پيشتازان و زمامداران گوشزد مىكرد و موقعيتهاى ترديد آميز را براى آنان نشان مىداد و از لغزشهاى اضطرابآور بر حذرشان مىداشت و آنان را به دقايق سياست و طرق كياست راهنمائى مىكرد و آنان را با مقام واقعى رياست آشنا مىساخت و به عظمت تدبير و سرنوشت شايسته بالا مىبرد . » [1] < فهرس الموضوعات > توضيحى در جملات محمد عبده < / فهرس الموضوعات > توضيحى در جملات محمد عبده < فهرس الموضوعات > جمله يكم < / فهرس الموضوعات > جمله يكم - « در هنگام مطالعهء نهج البلاغه گاهى يك عقل نورانى را مىديدم . . » نكتهء جالبى كه در اين جمله بايستى مورد دقت قرار بگيرد : « عقل نورانى » است .
مسلم است كه عقل نظرى در قلمرو اختصاصى خود ، جز هدفگيرى و انتخاب وسيله كارى انجام نمىدهد .
اين فعاليت كارى باين ندارد كه آيا هدف در منطقهء ارزشهاى عالى انسانى است ، يا تنها در منطقهء سودجويى و خودخواهى است همچنين كارى با ماهيت

[1] شرح نهج البلاغه محمد عبده مقدمه بقلم محمد عبده ص 7 .

190