در اين مورد ، مسئلهء ما چنين مطرح مىشود كه : از نظر انسانهاى ديگر كه از ارزشها بهره مند مىگردند فرد با ارزشتر است يا اجتماع براى حلّ اين مسئلهء نيز بايستى جنبه‌هاى متنوع فرد و اجتماع را از يكديگر تفكيك كنيم از آن جهت كه اجتماع پرورش دهندهء فرد و بارور كنندهء استعدادها و نيروها است ، مسلما با ارزشتر است و از آن جهت كه فرد با نبوغ و پاك و خيرخواه و خيرانديش نه تنها فى نفسه موجودى با ارزش است ، بلكه ممكن است افراد و اجتماعى را وادار به پيشرفت نمايد ، از آن اجتماعى كه كارى جز زنجير كردن افراد ندارد ، با ارزشتر است . متأسفانه بايد گفت : زندگى در چنين اجتماعاتى بدتر از زندگى در ميان عوامل ناآگاه طبيعت است ، زيرا عوامل ناآگاه طبيعت جريان خود را بيطرفانه ادامه مىدهد ، اما اجتماع فاسد فرد را نابود مىسازد اين مسئله در مباحث گذشته روشن شده است ، لذا احتياجى به تفصيل بيشتر نداريم .
3 - پديده اى كه موضوع را با ارزش ساخته است ما در تعريف ارزش بطور اجمال مفهوم سودمندى را بكار برديم ، اين سودمندى شامل هر گونه عامل پاسخگوى خواسته‌هاى انسانى مىباشد ، بنا بر اين هر فرد و اجتماع بهمان مقدار داراى ارزش است كه پاسخگوى خواسته‌هاى انسانى بوده باشد . مكتب اصالت منفعت كه تاكنون در اشكال گوناگونش مورد توجه متفكران انسانى است ، آرمانى جز بوجود آوردن يا تفسير ارزش باين معنى را ندارد .
شايد اين تفسير و كوشش در بارهء ارزش مخالفى نداشته باشد . اشكال مهم آن است كه آيا همهء خواسته‌هاى بشرى به سود او است يا بعضى ، و آيا بشر خواسته هايى دارد كه بضرر خود او تمام خواهد شد ، مانند خود خواهى افراطى ، لذت پرستى حيوانى و با قطع نظر از خواسته‌هاى زيان بخش ، تمايلاتى دارد كه مزاحم سودهاى عالىتر انسانى است ، يا خير مانند افراط در لذت خواهى كه او را از سود دانش و هنر و رفتار عقلانى محروم مىسازد .
بنا بر اين ، ما نمىتوانيم ملاك ارزش را تنها عوامل پاسخگوى خواسته‌ها بدانيم .
با نظر به مجموع دانشها و بينشهايى كه در بارهء انسان تاكنون بدست آمده است .

165