پاسخ اين اعتراض با نظر به كيفيّت « خود آشنايى » روشن است ، زيرا پديدهء حيات آدمى اين مختصّ شگفتانگيز را دارد كه همواره بمقدار حدّاكثر توانايى در معرفت كه فلسفهء بنيادين هستى او را روشن بسازد باضافهء تعهد در آن مقدار از معرفت ، « آشنايى با خود » پيدا كرده و از درد « از خود بيگانگى » نجات پيدا مىكند . بارقه هايى از حيات همواره افق حيات را بآن اندازه كه ميدان تكاپو براى كمال را باز كند ، روشن مىسازد .
دليل يقين آور اين ادّعا اينست كه انسانهاى هشيار و سازندهء خود و تاريخ هرگز ادّعاى « خود آشنايى » صد درصد نداشته‌اند و بلكه با نظر به زندگى عينى و معرفتى كه از آنان بياد داريم ، نمىتوانستند چنين ادّعايى داشته باشند ، مخصوصا با نظر به اين كه قوانين و فعّاليتها و نمودهاى روانى زيادى در دورانهاى اخير نصيب بشريت گشته است ، ولى انسانهاى پيروزمند تاريخ با بثمر رسانيدن « خود آشنايى » محدودشان مفيدترين گامها را برداشته‌اند .
جهل و ناآشنائى با خود با امكان علم و آشنايى ، يكى از پستترين انواع « از خود بيگانگى » است با فرض امكان و تحصيل علم و آشنايى با « خود » هر گونه كوتاهى و هر عامل محروميتى كه تصور شود ، بايستى بطور قطع محكوم گردد ، زيرا هيچ نقص علمى ، در بارهء خود ، با فرض امكان آن ، وجود ندارد ، مگر اين كه « از خود بيگانگى » محكوم را در دنبال خود مىآورد ، زيرا بىاعتنايى به شناسائى خود با فرض امكان شناخت ، خود را نارسيده و ناقص مىگذارد و خود از قابليت توجه ساقط مىگردد .
بنا بر اين براى در امان ماندن « از خود بيگانگى » بايستى موضوع شناخت خود در متن تعليم و تربيتهاى جدّى قرار بگيرد .
اين پيشنهاد نبايد بعنوان يك توصيهء اخلاقى حرفه اى و وسيلهء آرايش زندگى تلقى شود ، بلكه بطور قطع مىدانيم كه ما بدون « خود آشنائى » ، با پديدهء « از خود بيگانگى » روبرو هستيم كه ميان آن ، و پوچ گرايى جز يك ديوار كوتاه و پرشكاف فاصله اى وجود ندارد .

114