( 1 ) پس چگونه جايز است اقتدا به كسانى كه داراى اين صفات باشند ؟ ! و اگر اين چهار تن يا بعضى از آنان گمان مىكنند كه اطلاعاتشان نسبت به شريعت پيامبرشان از خدا و پيغمبر بيشتر است و آنان بر حسب اختياراتى كه در شرع دارند به ميل و اراده خودشان احكام را كم و يا زياد مىكنند و چيزهائى را مىآورند كه پيامبرشان نياورده بود ؟ ! . پس اين هم بر خلاف عقل و ضد مذاهب امم پيامبران گذشته است .
سپس به بعضى از پيروان آنها گفتم : وقتى كه اين چهار تن در زمانهاى مختلف و بر مذاهب گوناگون بودند ، پس چگونه ممكن است كه همهء آنها بر حق باشند ، در حالى كه بعضى از آنها بعض ديگر را لعن و تكفير مىنمايند و چرا بعضى بر حق و بعضى بر باطل و يا اين كه همهء آنها بر باطل نباشند ؟ ! پس حق با گذشتگان آنها از صحابه و تابعين مىباشد كه ملازم حضرت محمد صلى الله عليه و آله و سلَّم و پيرو شريعت و راه و روش او بودند كه آنهم يكى بيش نيست .
و نيز به بعضى از پيروان آنها گفتم : چرا از ميان آن همه علما و مجتهدان فقط به چهار تن اكتفاء كرديد ؟ ! آيا تعداد علماء و مجتهدان از اين تعداد كم يا زياد نبودند ؟ چه كسى اين تحديد را قرارداد كه رؤساى مذاهب حتما بايد چهار تن باشند نه بيشتر و نه كمتر و حال آنكه اين تعداد نه در كتاب شما و نه در شريعت پيامبر شما است ، عجيب است كه من در ميان پيروان اين چهار تن كسى را مىشناسم كه او از آنان به مراتب اعلم و داناتر است ؟ نمىدانم چه طور شد اقتدا فقط منحصر به اين چهار تن شد ؟ چرا تمام علماى اسلام مثل اين چهار تن نشدند با اين كه برخى از آنان بهتر از اين چهار تن بودند ؟ ! [1] .

[1] به جز اين چهار مذهب ، مذاهبى هم در ميان اهل سنت و جماعت رواج داشته كه امروز جز نامى از آنها باقى نمانده و همه آنها منسوخ شده‌اند مؤسسان آن مذاهب از اين قرارند : عبد اللَّه بن شبرمه ( م - 144 ه ) محمد بن عبد الرحمن بن ابي ليلى قاضى كوفه ( م - 148 ه ) سفيان ثورى ( م - 161 ه ) ليث بن سعد ( م - 175 ه ) شريك نخعى ، ( م - 177 ه ) سفيان بن عيينه ( م - 198 ) اسحاق بن راهويه ( م - 238 ه ) ابراهيم بن خالد بغدادى ( م - 246 ه ) ابو عمرو عبد الرحمن بن عمر و اوزاعى ( م - 175 ه ) داود بن على اصفهانى ( م - 270 ه ) مؤسس مذهب ظاهرى ، محمد بن جرير طبرى ( م - 310 ه ) مؤسس مذهب طبرى - صحبى محمصانى ، فلسفه التشريع ، ص 49 - 52 .

47