غير آنچه تقدير كرده است مدبّر ارضين و سماوات همه سفاهت رأى و محض خطاست .
[ اشكال ديگر ] و شايد كسى طعن كند بر تدبير عليم خبير از جهت ديگر و گويد كه : چگونه نظام اين عالم به تدبير باشد و حال آن كه مىبينيم در اين دنيا مدار بر ظلم و فساد است و قوى بر ضعيف ستم مىكند و مالش را غصب مىكند و ضعفا پامال اقويا مىگردند ، و صالحان فقير و مبتلا مىباشند و فاسقان به عافيت و نعمت مىگذرانند ، و كسى كه مرتكب فواحش و معاصى شود به زودى عقوبت به او نمىرسد . و اگر در عالم مدبّرى مىبود بايست نيكان روزى فراوان يابند و بدان محروم گردند و اقويا نتوانند كه به زير دستان جور و ستم كنند بايست كه هر يك مرتكب معصيتى شود ، به زودى عقوبت آن را بيابد تا منزجر گردد و موجب تنبيه ديگران گردد .
جوابش آن است كه اگر چنين مىبود فضيلتى كه انسان را بر ساير حيوانات هست كه كارها را از اراده و اختيار به محض تحصيل رضاى رب كريم به عمل آورند و اعتقاد به مثوبات اخروى داشته باشند و بدين جهت اتيان به طاعات و ترك منهيات نمايند برطرف مىشد ، و مردم مانند چهار پايان مىبودند كه ايشان را ساعت به ساعت به تخويف عصا و تازيانه و تطميع علف و دانه كار فرمايند ، و هيچ كس

218