خاطر ايشان نمىرسد كه ضعيف را رحم كنند ، يا فقيرى را دستگيرى نمايند ، يا اگر مبتلائى را بينند بر او رقّت كنند ، يا نسبت به بيچارهء مهربانى اظهار نمايند ، يا تعطَّفى براى مكروهى به عمل آورند و چون مكروهى ايشان را گزيد و شدّت مصيبتى يا دردى را يافتند پند پذير مىگردند ، و بسيارى از آنها را كه جاهل و غافل بودند مىفهمند و از كثرت معاصى و فسادها كه كه مرتكب بودند تائب و منزجر مىگردند .
و گروهى كه موذيات را در عالم نمىپسندند ، مانند كودكانند كه مذمّت مىنمايند دواهاى تلخ ناگوار را و به خشم مىآيند از منع كردن ايشان از اطعمهء لذيذ كه ضرر مىرساند به ايشان ، و كسب آداب و علوم و صنعتها را دشمن مىدارند ، و دوست مىدارند كه پيوسته احوال خود را به لهو و لعب و بطالت بگذرانند و هر طعام و شرابى كه خواهند بخورند و بياشامند و نمىيابند كه به بطالت نشو و نما كردن چه ضررها به دين و دنيا مىرساند ، و اطعمه و اشربه لذيذه ضاره چه دردها در ابدان ايشان احداث مىنمايد ، و نمىفهمند كه در تحصيل آداب حسنه و عواقب حميده منظور است ، و در آشاميدن دواهاى تلخ منافع پسنديده مىشود ، بسا المها كه راحتها در عقب دارد ، و بسا تلخىها كه شيرينىها بار مىآورد .
[ اشكالهايى بر تدبير آفرينش و پاسخ آنها ] اگر كسى گويد كه : چرا آدميان را همه معصوم نيافريدند كه قادر بر

211