معاصى و بدىها نباشند تا آن كه محتاج به تنبيه به اين آلام و اسقام نباشند ؟
جواب مىگوئيم كه : اگر چنين بودند همه بر حسنه مستحقّ ثواب و حمد و ستايش نمىشدند . [1] و اگر گويند كه : اگر خدا او را به نعيم و لذات بهشت رساند ، چه ضرر مىرسد به او كه مستحق ثواب نباشد و او را بر حسنات ستايش نكند ؟
جواب گوئيم كه : شما عرض كنيد بر مردى كه بدنش و عقلش صحيح باشد و به تنعّم و رفاهيّت بنشيند و ديگرى اسباب عيش او را آماده كند بدون سعى و عملى و استحقاقى ، آيا قبول اين امر مىكند و طبعش به اين حالت خسيس راضى مىشود ؟ اگر عقلش سليم است البته به اندك نعمتى كه به اندك سعى و حركت بيابد راضىتر خواهد بود از آن كه نعمت بسيار بدون سعى و استحقاق به دستش آيد ، هم چنين نعيم آخرت براى اهلش به آن كامل و تمام است كه سعى در آن كرده‌اند و به استحقاق يافته‌اند ، پس نعمت در اين باب بر آدمى مضاعف گرديده كه او را قوت سعى در دنيا داده‌اند و راه تحصيل درجات آخرت به او نموده‌اند و ثواب جزيل بر عمل و سعى او مقرر فرموده‌اند : كسى سرور و لذّت او در آخرت به اين سبب مضاعف است .

[1] . چون اعمال نيك را از روى اختياراتشان نكرده‌اند .

212