نادرستى آن مطلب آشكار است نقل آن را جايز نمىدانيم تا چه رسد به تمسّك و احتجاج ، مگر اينكه ثابت شود از روى تقيّه فرموده است ، و چنانچه محملى از قبيل تقيّه نداشت بضرس قاطع آن را افترا مىشمريم ، و ابن الغضائرى و اتباعش از اين رو مؤلَّف را جرح و كتاب را موضوع مىدانند ، و اينكه در متأخّرين يعنى پس از قرن دهم به اين كتاب عنايت بيشترى شده از جهت اخباريست كه در فضائل و مناقب اهل بيت عصمت عليهم السّلام و طعن مخالفينشان در آنست بوده . و مطلبى كه بايد ناگفته نماند اينست كه ابن الغضائرى كتاب را نسبت به ابى الحسن الثالث عليه السلام يعنى حضرت هادى داده است ، و حال اينكه اين كتاب موجود منسوب به حسن بن عليّ حضرت عسكرى عليه السلام است .
و مطلب ديگر اينكه شيخ صدوق در اين كتاب و امالى و هر كجا كه از تفسير جرجانى نقل كرده است از محمد بن ابى القاسم از يوسف بن محمد بن زياد و علىّ بن محمّد بن سيّار از پدران آن دو از امام عسكرى عليه السلام و يا از آن حضرت از پدرش ابى الحسن الثالث نقل كرده است ، و حال آنكه بمقتضاى آنچه در مقدّمهء اين تفسير موجود آمده راوى امام پسران هستند كه نزد امام باقى ماندند نه پدران آنها ، و اين امور همه علائم خلط و ضعف مستند است و يا آن نسخه كه صدوق از آن نقل كرده غير اين بوده كه اكنون موجود است - * ( وَالسَّلامُ عَلى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدى ) * » .
و آنچه در آن از حمّاد نوّاء آمده است ، پس روايت كرده‌ام آن را از محمّد بن علىّ ماجيلويه - رضى الله عنه - از عمويش محمّد بن ابى القاسم از پدرش از محمّد بن خالد برقى از محمّد بن سنان از ابن مسكان از حمّاد نوّاء .
توضيح : « ابن اثير در لباب الانساب نوّاء را به فروشنده هسته هاى خرما معنى كرده است ، و حمّاد نوّاء در رجال شيخ جزء اصحاب امام صادق عليه السلام ذكر شده است ولى حالش مجهول است ، و طريق مؤلَّف به وى بمحمّد بن سنان ضعيف است بنا بر مشهور » .

517